Livre II

Liber secundus [+] [inscriptiones incipit liber secundus Z de gestis rogerii normandi comitis in acquirendo scicilie regno liber secundus C inscriptio deest in B. [-]] Incipit liber secundusDe gestis Rogerii normandi comitis in acquirendo Scicilie regno liber secundus... *deest in A

Sommaire du livre II

[Z/f.17v-18r] [EP/f.24-25] [C/f.10v-11r] Summaria capitum quae secundo libro continentur [+] [summaria capitum quae secundo libro continentur C incipiunt capitula libri secundi Z ed. pr. caput libri secundi B summarium capitum quae secundo libro continentur Pontieri. [-]] Incipiunt capitula libri secundiCaput libri secundiSummarium capitum quae secundo libro continentur

1 Le comte Roger entre en Sicile pour la première fois.

I Comes Rogerius primum Siciliam intrat.

2 Le duc Robert délègue <au comte> l’administration de Reggio et de toute la Calabre ; lui-même se rend en Pouille.

II Dux Robertus RegiumRegiumRegiumRegiumRhegium et totam Calabriam procurandam delegat ; ipse in Apuliam vadit.

3 Betumen, émir de Sicile, chassé par les siens, vient trouver le comte à Reggio.

III Betumen [+] [betumen C B : becu- Z ed. pr. [-]] BetumenBetumenBecumen, admiraldus [+] [admiraldus C Z : ami- B almiraldus ed. pr. ut saepe. [-]] admiraldusadmiraldusamiraldusalmiraldus Siciliae, a suis expulsus, apud RegiumRegiumRegiumRegiumRhegium ad [+] [ad om. C Z ed. pr. [-]] ad[om.] comitem venit [+] [venit C ZB : convenit ed. pr. [-]] venitvenitvenitconvenit.

4 Sur le conseil de Betumen, le comte Roger se rend à nouveau en Sicile.

IV Consilio [+] [consilio C B : concilio Z. [-]] ConsilioConsilioConsilioConcilio Betuminis [+] [betuminis C : becu-Z ed. pr. betumen B betumenis Pontieri. [-]] BecuminisBetumenBetumenis comes Rogerius in Siciliam [+] [in siciliam post iterum (iturum Z ut vid.) transt. Z ed. pr. [-]] iterumin Siciliam iterumin Siciliam iterumiturum*iturum ut vid. in Siciliamiterum in Siciliam vadit.

5 Le comte Roger livre un combat contre les habitants de Messine.

V Comes Rogerius cum Messanensibus [+] [messanensibus C B : mesa- Z. [-]] MessanensibusMessanensibusMessanensibusMesanensibus proeliatur.

6 Le comte Roger obtient par un vœu que la mer agitée s’apaise.

VI Mare turbatum sedari [+] [sedari ZB : fe- C. [-]] sedarisedarisedarifedari comes Rogerius voto obtinuit [+] [obtinuit C Z : -net B Pontieri. [-]] obtinuitobtinuitobtinet.

7 Dieu reçoit favorablement en sacrifice l’offrande d’un butin pris pour nuire aux païens.

VII Quod praeda super paganos [+] [super paganos Z : s. pugnans C paganis B. [-]] super paganossuper paganossuper pugnanspaganis accepta Deo in sacrificium [+] [in sacrificium om. B. [-]] in sacrificiumin sacrificiumin sacrificium[om.] ingrata non sit.

8 Afin d’empêcher les nôtres de passer en Sicile comme ils le voulaient, les Palermitains gagnent le Faro par la mer.

VIII Panormitani [+] [panormitani C ZB : panhormitani ed. pr. ut semper. [-]] PanormitaniPanormitaniPanormitaniPanhormitani, ut nostris transire volentibus prohibeant, in [+] [in om. B Pontieri. [-]] inin[om.] Farum [+] [farum C ZB : pharum ed. pr. ut semper. [-]] FarumFarumFarumPharuma'L’édition princeps présente toujours la graphie Pharum ; de même, on lit toujours Pharum dans C, à l’exception de cette première occurrence. Ces variantes graphiques ne seront plus signalées dans l’apparat critique. navigio [+] [navigio ZB : manigio C ut vid. [-]] navigionavigionavigiomanigio*manigio ut vid. veniunt.

9 Les nôtres, voyant les difficultés de la traversée, implorent l’aide <de Dieu>.

IX Nostri, transitum sibi [+] [sibi om. B. [-]] sibisibisibi[om.] turbari videntes, <Deum> [+] [deum addidi. [-]] b'Le nom d’agent adjutorem pourrait être le complément d’objet direct d’implorant, mais il est plus probable d’y reconnaître l’attribut de Deum, auquel s’adresse la prière, d’après II, 9, 1 : Deum adjutorem tibi assume. Cf. II, 33, 7 : Deum sibi adjutorem invocans. Voir Desbordes 2007, 61, n. 31. adjutorem implorant.

10 Le comte, ayant fait la traversée de nuit, à l’insu des ennemis, s’empare de Messine.

X Comes, nescientibus hostibus de nocte transiens, Messanam [+] [messanam C B : -sam Z. [-]] MessanamMessanamMessanamMessam capit [+] [capit C Z : accepit B Pontieri. [-]] capitcapitaccepit.

11 Un Sarrasin tue sa sœur épuisée par la fuite.

XI Sarracenus quidam sororem fugiendo [+] [fugiendo Pontieri : fugendo C fugientem Z ed. pr. fugientem et B. [-]] fugendofugientemfugientem et deficientem interfecit.

12 Les marins palermitains, comprenant qu’ils ont été trompés, se retirent ; le duc passe la mer librement.

XII Panormi nautae [+] [panormi nautae C Z : panormitani nautae B pan(h)ormitani edd. [-]] Panormi nautaePanormitani nautaePanormitaniPanhormitani se delusos [+] [se delusos ego : se clusos Z ed. pr. seclusos C se clausos B se elusos Pontieri praeeunte Caruso. [-]] c'La forme delusos a été rétablie d’après II, 12, 1, où tous les témoins s’accordent sur se delusos. cognoscentes [+] [cognoscentes ante se transt. B. [-]] se clusos cognoscentesseclusos cognoscentescognoscentes se clausosse elusos cognoscentes recedunt [+] [recedunt ZB : -dit C. [-]] receduntreceduntreceduntrecedit ; dux [+] [ante dux add. et B Pontieri. [-]] duxduxet dux libere [+] [libere C ZB : liber edd. [-]] liberelibereliber transit.

13 Le duc et le comte, ayant réglé les affaires de Messine selon leur désir, vont assiéger Rometta.

XIII Dux et comes, pro libitu suo [+] [pro libitu (libito Z edd.) suo post messanam transt. B Pontieri. [-]]  Messanam [+] [messanam C ZxB : messanam transeunt Z. [-]] pro libito suo Messanam [+] [Zx : pro libito suo Messanam [-]] Messanam pro libitu suopro libito suo Messanam transeuntMessanam pro libito suo ordinantes, Rimetam [+] [rimetam ego : remeatam Z rementa C ramectam B Pontieri ramettam Z2 rametam ed. pr. [-]] RemeatamRementaRamectam [+] [Z2 : Ramettam [-]] Rametam obsessum vadunt.

14 Les chrétiens du Val Demone offrent des présents au comte et au duc.

XIV Christiani de valle Demiae [+] [demiae C Z : deminae B2 edd. dñe B [-]] Demiaedeminae [+] [B2 : deminae [-]] dñe comiti et duci munera offerunt.

15 Le duc et le comte assiègent Centuripe.

XV Dux et comes Centurbium [+] [centurbium B : -biani C -biam Z ed. pr. [-]] CenturbiumCenturbianiCenturbiam oppugnant.

16 Les nôtres, quittant la plaine de Paternò, établissent leur campement sur les rives du fleuve Guedetam [Dittaino].

XVI Nostri a [+] [a C Z : in B. [-]] aaain planicie Paternionis [+] [paternionis C Z2B : patrinioniis Z ut vid. [-]] PaternionisPaternionisPaternionis [+] [Z2 : Paternionis [-]] Patrinioniis*patrinioniis ut vid. super fluvium [+] [fluvium C Z : fluminem B. [-]] fluviumfluviumfluviumfluminem Guedetam [+] [guedetam Z : huddetain C om. B. [-]] GuedetamGuedetamHuddetain[om.] castrametati [+] [castrametati Z : -tramentati C -trometati B. [-]] castrametaticastrametaticastramentaticastrometati sunt.

17 Les nôtres livrent un combat contre les Sarrasins.

XVII A nostris cum Sarracenis proelium [+] [proelium C Z : bellum B Pontieri. [-]] proeliumproeliumbellum conficitur [+] [conficitur B : -cit C ef(f)icitur Z ed. pr. [-]] conficiturconficitefficitur.

18 À cause de l’approche de l’hiver, on met un terme à l’expédition.

XVIII Propter vicinam hiemem expeditio solvitur [+] [post solvitur add. et christiani traynam (trainam ed. pr.) dedunt edd. [-]] solvitursolvitursolvitur et christiani Trainam deduntsolvitur et christiani Traynam dedunt.

19 Mariage du comte Roger.

XIX Comes Rogerius uxorem ducit [+] [post ducit add. judetam nomine B. [-]] ducitducitducitducit Judetam nomine.

20 Après ses noces, le comte se rend en Sicile.

XX Comes igitur [+] [igitur C Z : ergo ed. pr. om. B Pontieri. [-]] igiturergo[om.], nuptiis [+] [nuptiis C Z : nuciis B. [-]] nuptiisnuptiisnuptiisnuciis celebratis, in SiciliamSiciliamSiciliamSiciliamSciciliam vadit.

21 Le comte, furieux contre le duc, le quitte.

XXI Comes a [+] [a ZB : et C. [-]] aaaet duce irato animo recedit.

22 Meurtre de Betumen en Sicile.

XXII Betumen [+] [betumen C B : becumen Z ed. pr. [-]] BetumenBetumenBecumen in Sicilia [+] [s(c)icilia C : siciliam ZB. [-]] SiciliaSciciliaSiciliam occiditur.

23 Le duc va assiéger son frère, le comte, à Mileto.

XXIII Dux fratrem comitem apud Melitum [+] [melitum C : miletum Z edd. militum B. [-]] MiletumMilitum obsessum [+] [obsessum C Z : obsidere B. [-]] obsessumobsessumobsessumobsidere vadit.

24 Le comte s’empare de Gerace, qui se livre à lui, et le duc est fait prisonnier à Gerace.

XXIV Comes Geracium [+] [geracium edd. : gerencium ZB gerentum C. [-]] GeraciumGerenciumGerentum traditione capit, et dux apud Geracium [+] [geracium C ut saepe : giracium Z ut saepe ed. pr. ut saepe girachium B ut saepe. [-]] GeraciumGiraciumGirachium capitur.

25 Les chevaliers du duc invitent le comte à venir au secours de son frère.

XXV A militibus ducis comes ut fratri [+] [fratri C Z : -ter B. [-]] fratrifratrifratrifrater succurrat [+] [succurrat C B : suo currat Z. [-]] succurratsuccurratsuccurratsuo currat invitatur.

26 Le comte, faisant le siège de Gerace, libère le duc de sa captivité.

XXVI Comes, GeraciumGeraciumGiraciumGirachium obsidens, ducem [+] [ducem ZB : -ce C. [-]] ducemducemducemduce a [+] [a C Z : de B. [-]] aaade captione liberat [+] [liberat C ZxB : -tur Z. [-]] liberatliberatliberat [+] [Zx : liberat [-]] liberatur.

27 Après que les chevaliers du comte eurent détruit les châteaux que le duc avait fait construire devant Mileto, la duchesse s’enfuit à Tropea.

XXVII Castris quae [+] [castris quae… fractis Desbordes : castrisque… fractis C castrum quod… fractum Z ed. pr. castrum quoque… castro capto B castro quod… capto Pontieri [-]] CastrisqueCastrum quodCastrum quoqueCastro quod dux apud Melitum [+] [melitum C Z : militum B. [-]] MelitumMelitumMelitumMilitum firmaverat [+] [firmaverat ZB : frema- C. [-]] firmaveratfirmaveratfirmaveratfremaverat a [+] [a om. Z ed. pr. [-]] aa[om.] militibus comitis fractisfractumcastro captocapto, ducissa [+] [ducissa ZB : ducessa C. [-]] ducissaducissaducissaducessa Tropeam [+] [tropeam C : tropeyam B tropam Z tropaeam ed. pr. [-]] TropeamTropeyamTropamTropaeam aufugit [+] [aufugit C Z : fugit B. [-]] aufugitaufugitaufugitfugit.

28 Le duc donne au comte une partie de la Calabre.

XXVIII Dux comiti Calabriam partit [+] [partit C Z : -itur B. [-]] partitpartitpartitpartitur.

29 Les Grecs ourdissent un complot contre le comte à Troina.

XXIX Graeci apud Traynam comiti [+] [comiti om. B. [-]] comiticomiticomiti[om.] fraudem machinantur [+] [machinantur ZB : manichi- C. [-]] machinanturmachinanturmachinanturmanichinantur.

30 Le comte, pris par les Sarrasins, se libère lui-même à coups d’épée.

XXX Comes a Sarracenis captus se ipsum [+] [se ipsum post ense transt. B. [-]] ensese ipsum ensese ipsum ensese ipsum enseense se ipsum liberat.

31 Le comte se rend en Calabre.

XXXI Comes in Calabriam vadit.

32 Le comte livre un combat contre les Arabes de Castrogiovanni.

XXXII Comes cum [+] [cum om. ZB. [-]] cumcum[om.] Arabicis [+] [arabicis C : -batis B -baitis Z. [-]] ArabicisArabicisArabatisArabaitis Castri Johannis proeliatur.

33 Bataille de Cerami, où apparut saint Georges.

XXXIII Bellum Cerami [+] [cerami Z : cerauni C chirami B. [-]] CeramiCeramiCerauniChirami, ubi sanctus Georgius [+] [georgius C B : gregorius Z. [-]] GeorgiusGeorgiusGeorgiusGregorius apparuit.

34 Les Pisans invitent le comte à venir assiéger Palerme.

XXXIV Pisani comitem ut Panormum [+] [panormum (panhor- C) C B : panormium Z. [-]] PanormumPanhormumPanormium obsessum vadatvadatvadatvadatvadant invitant.

35 Les chevaliers du comte, terrifiés par les ennemis, gravissent le mont Turo, qu’on nomma ensuite le mont Guazzo1Ce mont n’a pas été identifié. Seul Turo, onis, réapparaît dans le chapitre 35. Turo est formé sur le nom commun turo, qui signifie « colline abrupte ». Il existe plusieurs graphies : Du Cange 1937-1938, s.v., renvoie à Toro, Toronus, Torus, Turo, Turonus : “Collis cacuminatus, et rotundus”..

XXXV Milites comitis, hostibus territi [+] [territi C ZB : -tis edd. [-]] territiterrititerritis, Turonem [+] [turonem C Z : tyro- B. [-]] TuronemTuronemTuronemTyronem, qui postea Guazzonis [+] [guazzonis C : gatzo- Z ed. pr. guarzo- B Pontieri. [-]] GatzonisGuarzonis dictus est, ascendunt.

36 Les nôtres sont en difficulté devant Palerme.

XXXVI Nostri [+] [nostri — vexantur om. B. [-]] NostriNostriNostri...  ante [+] [ante C : autem Z a Z2 edd. [-]] autema [+] [Z2 : a [-]]  Panormitanos [+] [panormitanos (panhor- C) C Z : tarantis Z2 edd. [-]] PanhormitanosTarantis [+] [Z2 : Tarantis [-]]  vexantur. [+] [vexantur edd. : vexatur C Z. [-]] vexantur.vexatur.

37 Le duc assiège Aiello.

XXXVII Agellum [+] [agellum C Z2B : angelum Z ayellum Pontieri. [-]] AgellumAgellum [+] [Z2 : Agellum [-]] AngelumAyellum a duce oppugnatur.

38 Construction d’un château à Petralia.

XXXVIII Castrum apud Petrelejum [+] [petrelejum Pontieri : petreleum Z petrelevi C petraliam B petrelegium ed. pr. [-]] PetreleumPetreleviPetraliamPetrelegium fit.

39 Le duc assiège Montepeloso.

XXXIX Dux Montem pilosum obsedit [+] [obsedit C ZB : obsidet edd. [-]] obseditobseditobsidet.

40 Le duc assiège Bari.

XL Dux Barum obsidet [+] [obsidet C : obsidens Z ed. pr. obsedit B. [-]] obsidetobsidensobsedit.

41 Le comte Roger livre un combat contre les Sarrasins.

XLI Comes Rogerius cum Sarracenis proeliatur.

42 Les colombes annoncent à Palerme la défaite de ses hommes.

XLII Columbae PanormiPanormiPanormiPanhormi suos victos [+] [victos C Z : occisos B. [-]] victosvictosvictosoccisos nuntiant [+] [nuntiant C Z : -at B. [-]] nuntiantnuntiantnuntiantnuntiat.

43 Le duc s’empare de Bari avec l’aide du comte Roger.

XLIII Dux [+] [dux — capit om. C B. [-]] DuxDux... auxilio comitis Rogerii Barum [+] [barum edd. : barrum Z. [-]] BarumBarrum capit.capit.capit.

44 Stilo se réconcilie avec le duc.

XLIV Stilum [+] [stilum B : sci- Z scillium C ut vid. scyllum ed. pr. [-]] StilumScilumScillium*scillium ut vid.Scyllum duci [+] [duci om. C. [-]] duciduciduci[om.] reconciliatur [+] [reconciliatur ZB : -antur C. [-]] reconciliaturreconciliaturreconciliaturreconciliantur.

45 Prise de Palerme.

XLV Panormum [+] [panormum C B : panormium Z pan(h)ormus edd. [-]] PanormumPanormiumPanormusPanhormusd'Le nom de la ville de Palerme n’apparaît jamais ailleurs au nominatif. Les manuscrits s’accordent sur le neutre, que certains parmi les Anciens (par exemple Pline l’Ancien) employaient à côté du masculin, et la finale en -um rappelle celle d’Agellum ou de Stilum. La graphie classique avec h (Panhormus, i, f., dans Cicéron, In C. Uerrem orationes sex, 2, 63 ; Panhormum, i, n., dans Pline, Naturalis historia, 3, 90, et Panhormitanus, a, um dans Cicéron, In C. Uerrem orationes sex, 2, 120), toujours adoptée dans la princeps, est la plus fréquente dans C, dont les hésitations ne concernent que les premières occurrences du mot (II, sommaire, 8, 12, 45 ; II, 8, 2 ; II, 10, 3). Cependant, comme A adopte une graphie sans h, à l’instar de Z et B, c’est cette dernière que nous avons choisie – ce dont l’apparat critique ne fera plus état –, à la suite de Pontieri, bien que Panormus ait servi à désigner, chez les auteurs antiques, d’autres ports de la Méditerranée (Crète, Samos). capitur.

46 Meurtre de Serlon.

XLVI Serlo [+] [serlo ZB : selo C. [-]] SerloSerloSerloSelo occiditur.

~

1Ce mont n’a pas été identifié. Seul Turo, onis, réapparaît dans le chapitre 35. Turo est formé sur le nom commun turo, qui signifie « colline abrupte ». Il existe plusieurs graphies : Du Cange 1937-1938, s.v., renvoie à Toro, Toronus, Torus, Turo, Turonus : “Collis cacuminatus, et rotundus”.

~

a'L’édition princeps présente toujours la graphie Pharum ; de même, on lit toujours Pharum dans C, à l’exception de cette première occurrence. Ces variantes graphiques ne seront plus signalées dans l’apparat critique.

b'Le nom d’agent adjutorem pourrait être le complément d’objet direct d’implorant, mais il est plus probable d’y reconnaître l’attribut de Deum, auquel s’adresse la prière, d’après II, 9, 1 : Deum adjutorem tibi assume. Cf. II, 33, 7 : Deum sibi adjutorem invocans. Voir Desbordes 2007, 61, n. 31.

c'La forme delusos a été rétablie d’après II, 12, 1, où tous les témoins s’accordent sur se delusos.

d'Le nom de la ville de Palerme n’apparaît jamais ailleurs au nominatif. Les manuscrits s’accordent sur le neutre, que certains parmi les Anciens (par exemple Pline l’Ancien) employaient à côté du masculin, et la finale en -um rappelle celle d’Agellum ou de Stilum. La graphie classique avec h (Panhormus, i, f., dans Cicéron, In C. Uerrem orationes sex, 2, 63 ; Panhormum, i, n., dans Pline, Naturalis historia, 3, 90, et Panhormitanus, a, um dans Cicéron, In C. Uerrem orationes sex, 2, 120), toujours adoptée dans la princeps, est la plus fréquente dans C, dont les hésitations ne concernent que les premières occurrences du mot (II, sommaire, 8, 12, 45 ; II, 8, 2 ; II, 10, 3). Cependant, comme A adopte une graphie sans h, à l’instar de Z et B, c’est cette dernière que nous avons choisie – ce dont l’apparat critique ne fera plus état –, à la suite de Pontieri, bien que Panormus ait servi à désigner, chez les auteurs antiques, d’autres ports de la Méditerranée (Crète, Samos).

* deest in A