chapitre 22

capitulum XXII

Meurtre de Betumen en Sicile

Betumen in Sicilia occiditur

<1> Betumen, cependant, parcourant la Sicile comme le comte le lui avait demandé, attachait à la fidélité de notre peuple tous les hommes qu’il pouvait ; en revanche, ceux qu’il ne parvenait pas à convaincre, il les harcelait de raids incessants. <2> Or, pendant qu’il se hâtait vers la forteresse d’Antillo1Antillo (prov. Messine). On doit l’identification du toponyme à A. Corretti, « Appendice 1. Entella in un passo di Malaterra ? », in Corretti et al. 2004, 179-181 : précédemment, on pensait qu’Ibn al-Thumna avait été assassiné près d’Entella (prov. Palerme), au sud-est de Corleone., qui lui avait appartenu autrefois, dans l’intention de la conquérir, Nichel, un des hommes les plus puissants de la forteresse, jadis guerrier de ce même Betumen, lui envoya par ruse un message pacifique : il lui demande de venir pour un entretien à l’écart des siens avec une petite escorte dans un lieu désigné, car, prétendait-il, les habitants d’Antillo voulaient se réconcilier avec lui. Betumen, loin de se douter du complot, car il leur avait accordé de multiples bienfaits autrefois quand ils étaient en bons termes avec lui, vint sans retard à l’endroit indiqué et comme on le lui demandait. <3> Alors, les habitants d’Antillo conduits par Nichel, ayant conçu un plan dans leur cœur venimeux, transpercent d’abord le cheval de Betumen avec un javelot, pour éviter que le cavalier, s’il était frappé le premier, ne découvrît le complot et ne s’enfuît librement, malgré sa blessure, sur un cheval valide. Et ainsi, après avoir abattu son cheval, ils le percèrent lui aussi de coups alors qu’il était à terre et lui firent exhaler avec son sang son dernier souffle de vie2La mort d’Ibn al-Thumna date probablement de 1062 : elle eut lieu avant le 12 août, d’après une lettre de la Geniza du Caire, datée de ce jour (sans précision de l’année), qui en fait mention (la lettre est traduite en anglais dans Simonsohn 1997, 319, nº 147). Selon Anon. Vat., p. 757, le meurtre a lieu pendant que Robert assiège Roger à Mileto.. <4> À cette nouvelle, les Normands qui avaient reçu du comte la mission de défendre les forteresses de Troina et Petralia furent gagnés par l’affolement, car le renom de cet homme était leur meilleure protection : ayant abandonné les forteresses3À la mort d’Ibn al-Thumna, les Normands de Sicile perdent presque tout le territoire conquis, notamment Catane, qu’Ibn al-Thumna avait reprise. et rallié Messine, ils traversent tous le Faro, à l’exception de ceux qui avaient la mission de défendre cette place.

<1> [A/f.17v] Betumen [+] [betumen Pontieri : becumen Z ed.pr. bettumen B metum A ut vid. C. [-]] BecumenBettumenmetum*metum ut vid. vero per Siciliam vadens, sicuti [+] [sicuti A ZB : sec- C. [-]] sicutisicutisicutisicutisecuti a comite rogatus fuerat [+] [fuerat om. Z ed. pr. [-]] fueratfueratfuerat[om.], quoscumque [+] [quoscumque AC B : quousque Z quosque ed. pr. [-]] quoscumquequoscumquequoscumquequousquequosque poterat ad fidelitatem nostrae gentis applicabat [+] [applicabat Desbordes : -cat AC ZB edd. [-]] applicat ; quibus vero minus persuadere poterat, ipsos impugnationibus vexare non desistebat. <2> At [+] [at AC Z : ac B. [-]] AtAtAtAtac, cum versus castrum Antelium [+] [antelium AC Z : antellicum B antilium Pontieri antulium ed. pr. [-]] AnteliumAnteliumAntellicumAntiliumAntuliuma'L’accord AC Z et la proximité avec Antellicum de B conduit à établir Antelium. Cependant, le nom des habitants de la place, antiliensibus et antilienses (tandis que B maintient antellienses avec le timbre e et la géminée), qui apparaît peu après, témoigne une nouvelle fois de l’hésitation sur les timbres e/i. Simone da Lentini emploie le terme Anteliu., quod quondam suum fuerat, debellandum properaret, Nichel [+] [nichel C Z2B : nihel A nichil Z. [-]] NichelNichelNichel [+] [Z2 : Nichel [-]] Nihelnichil quidam [+] [quidam AC Z2 : quidem B quod Z. [-]] quidamquidamquidam [+] [Z2 : quidam [-]] quidemquod, potentior castri, quondam ejusdem Betuminis [+] [betuminis AC : becumen ZB becuminis ed. pr. [-]] BetuminisBetuminisBecumenBecuminis miles, in dolo verba pacifica mandans, ut cum paucis, a suis semotus, Antiliensibus [+] [antiliensibus AC : antuliensibus Z2 ed. pr. antisilientibus Z antelliensibus B. [-]] AntiliensibusAntiliensibusAntuliensibus [+] [Z2 : Antuliensibus [-]] AntisilientibusAntelliensibusAntilientibus quasi reconciliari volentibus, loco denominato [+] [denominato AC B : determi- Z edd. [-]] denominatodenominatodeterminato locutum veniat [+] [veniat AC Z : veniet B. [-]] veniatveniatveniatveniatveniet mandat. Ille vero, quia [+] [post quia add. jam Z edd. [-]] quiaquiaquia jam plurima beneficia illis [+] [illis AC Z : illi B. [-]] illisillisillisillisilli jamdudum, cum [+] [cum A ZB : qui C. [-]] cumcumcumcumqui secum bene erant [+] [erant AC Z : erat B. [-]] eranteranteranteranterat, contulerat [+] [contulerat AC Z2B : -rant Z Pontieri. [-]] contuleratcontuleratcontulerat [+] [Z2 : contulerat [-]] contulerant, minus fraudem suspicatus, quo et qualiter sibi mandabatur venire non distulit. <3> Antilienses [+] [antilienses AC : antuli- Z ed. pr. antellienses B. [-]] AntiliensesAntiliensesAntuliensesAntellienses itaque, consilium [+] [consilium post corde transt. B. [-]] venenoso [+] [venenoso AC Z : veninoso B. [-]] cordeconsilium venenoso cordeconsilium venenoso cordeconsilium venenoso cordeconsilium venenoso cordeveninoso corde consilium, duce [+] [duce A ZBx : ducet B om. C. [-]] duceduceduce [+] [Bx : duce [-]] ducet[om.] Nichel [+] [nichel C Z : nihel A nichil B nichele ed. pr. [-]] NichelNichelNihelnichilNichele, conceptum [+] [conceptum AC Z : contentum B. [-]] conceptumconceptumconceptumconceptumcontentum reperientes [+] [reperientes AC Z : -riens B. [-]] reperientesreperientesreperientesreperientesreperiens, equum ejus primitus [+] [primitus AC Z2B : -tiis Z. [-]] primitusprimitusprimitusprimitus [+] [Z2 : primitus [-]] primitiis spiculo transfigunt, ne sessor, si [+] [si AC B : ut Z ed. pr. [-]] sisisiut sibi [+] [sibi C ZB : is A. [-]] sibisibisibisibiis primo [+] [primo ZB : praemio AC. [-]] primoprimoprimopraemio vulnus datum foret, fraude [+] [fraude A ZB : fraudem C. [-]] fraudefraudefraudefraudefraudemb'La faute de C (fraudem) s’explique par le doublement de in (trois jambages) dans un ascendant de sa lignée ; voir Desbordes 2005, 153, n. 119, qui donne d’autres exemples de la même faute chez Malaterra. intercepta, equo sano [+] [sano AC Z : sane B. [-]] sanosanosanosanosane liberius cum vulnere [+] [vulnere A1C ZB : -ret A. [-]] vulnerevulnerevulnerevulnere [+] [A1 : vulnere [-]] vulneret aufugeret. Sicque, equo dejecto, ipsum etiam in terra confodientes, cum sanguine [+] [post sanguine add. ad B. [-]] sanguinesanguinesanguinesanguinesanguine ad ultimum vitae flatum exhalare fecerunt. <4> Quod [+] [quod C ZB : quo A. [-]] QuodQuodQuodQuodQuo audientes Normanni qui apud TraynamTraynamTraynamTraynamTrainam et Petrelejum [+] [petrelejum Pontieri : petrelayam Z peterlejam AC petraliam B petrelaiam ed. pr. [-]] PetrelayamPeterlejamPetraliamPetrelaiam ad castra tuenda [+] [tuenda om. ZB edd. [-]] tuenda[om.] a comite deputati erant [+] [post erant des. A. [-]]  quam [+] [quam C : sunt Z tum B om. edd. [-]] sunttum[om.]*post erant des. A maxime turbati – ejus enim [+] [enim om. B. [-]] enimenimenimenim[om.] nominis [+] [nominis C B : -ne Z edd. [-]] nominisnomine praesidio [+] [praesidio C ZB : -dia Z2 edd. [-]] praesidiopraesidiopraesidia [+] [Z2 : praesidia [-]] quam maxime tuebantur [+] [tuebantur Z : turbantur C timebantur B. [-]] tuebanturtuebanturturbanturtimebantur –, castris relictis, Messanam venientes omnes Farum transeunt, exceptis his quibus Messana [+] [venientes — messana ego : venientes — messanam C quae eis B Pontieri om. Z ed. pr. [-]] venientes omnes Farum transeunt, exceptis his quibus Messanamquae eis[om.] ad tuendum [+] [ad tuendum C Z : post erat transt. B adscribens revertuntur om. Pontieri. [-]] deputata erat [+] [deputata erat B1 : d. erant C B vadunt Z ed. pr. d. e. revertunt Pontieri. [-]] ad tuendum deputata erant [+] [B1 : deputata erat ad tuendum revertuntur [-]] deputata erant ad tuendum revertunturdeputata erat, revertuntad tuendum vadunt.

~

1Antillo (prov. Messine). On doit l’identification du toponyme à A. Corretti, « Appendice 1. Entella in un passo di Malaterra ? », in Corretti et al. 2004, 179-181 : précédemment, on pensait qu’Ibn al-Thumna avait été assassiné près d’Entella (prov. Palerme), au sud-est de Corleone.

2La mort d’Ibn al-Thumna date probablement de 1062 : elle eut lieu avant le 12 août, d’après une lettre de la Geniza du Caire, datée de ce jour (sans précision de l’année), qui en fait mention (la lettre est traduite en anglais dans Simonsohn 1997, 319, nº 147). Selon Anon. Vat., p. 757, le meurtre a lieu pendant que Robert assiège Roger à Mileto.

3À la mort d’Ibn al-Thumna, les Normands de Sicile perdent presque tout le territoire conquis, notamment Catane, qu’Ibn al-Thumna avait reprise.

~

a'L’accord AC Z et la proximité avec Antellicum de B conduit à établir Antelium. Cependant, le nom des habitants de la place, antiliensibus et antilienses (tandis que B maintient antellienses avec le timbre e et la géminée), qui apparaît peu après, témoigne une nouvelle fois de l’hésitation sur les timbres e/i. Simone da Lentini emploie le terme Anteliu.

b'La faute de C (fraudem) s’explique par le doublement de in (trois jambages) dans un ascendant de sa lignée ; voir Desbordes 2005, 153, n. 119, qui donne d’autres exemples de la même faute chez Malaterra.

* post erant des. A