Répertoire des citations – Thomas de Cantimpré
Hortus sanitatis, 4, 1, 1 :
Abremon, alias abarenon, est piscis, ut dicit Aristoteles, multum
fecundus ovis, nec aliorum more contactu maris parit, sed naturali quodam instinctu ventrem suum ad arenam fricat, quae contactu aspera est
et gustu salsa. Sicque ova concepta parit ; et post tempus debitum
fetus educit.
D’après TC 7, 9
Hortus sanitatis, 4, 1, 4 :
Accipender est, ut dicit Plinius, piscis apud antiquos
nobilissimus. Hic solus contra morem omnium piscium
habet squamas toto corpore ad os versas.
D’après TC 7, 10
Hortus sanitatis, 4, 1, 6 :
Albirem est piscis marinus habens cutem adeo spissam et
duram ac firmam ut ea milites utantur pro galeis.
D’après TC 7, 6
Hortus sanitatis, 4, 1, 7 :
Alphoram est piscis qui non gignitur, sed in loco lutoso
ubi non est aqua ex ipsius luti
putredine in modum vermiculi creatur ; postea, cum ascenderit aqua, crescit in
piscem. Durat autem modico tempore citoque dissolvitur.
D’après TC 7, 3
Hortus sanitatis, 4, 2, 5 :
Anguilla ex aliorum piscium limo nascitur. Difficulter excoriatur.
D’après TC 7, 2, 3
Hortus sanitatis, 4, 2, 5 :
Durissimam habet mortem ;
quae etiam excoriata vivit.
D’après TC 7, 2, 17
Hortus sanitatis, 4, 2, 5 :
Ad vocem tonitrui
commovetur. Aquis claris fluvialibus gaudet,
D’après TC 7, 2, 7-8
Hortus sanitatis, 4, 2, 5 :
et in
absconsione Pliadis maxime capitur, quia tunc ex
ventis oppositis aqua turbatur.
D’après TC 7, 2, 13
Hortus sanitatis, 4, 2, 5 :
Ad pisciculos inferioris
potestatis rapax est, maxime tamen cum in semine reperiuntur.
D’après TC 7, 2, 8-9
Hortus sanitatis, 4, 2, 6 :
Exanimis sola piscium non fluitat, nisi cum
aquis putrefacta dissolvitur. Plus alio cibo decoquatur ; aliter nocivus est cibus ejus. Ad
ignem assata plus competit, quia malitia ejus illic
evaporatur.
D’après TC 7, 2, 15-19
Hortus sanitatis, 4, 2, 7 :
Pinguedo ejus auribus
medetur.
D’après TC 7, 2, 16
Hortus sanitatis, 4, 2, 8 :
Anguillae vino necatae,
qui ex eo biberint taedium vini habent.
D’après TC 7, 2, 6-7
Hortus sanitatis, 4, 3, 1 :
Allec est piscis marinus admodum parvus in occiduo mari
quod mediterraneum est inter majorem Britanniam et Germaniam.
Cumque unumquodque
fere genus piscium marinorum habeat tempus suum in quo solo sit bonum
– scilicet ab Augusto usque ad Decembrem –, qui, cum recens captus
fuerit, delicatiorem cibum praebet. Salsus autem in usum
hominum ultra quam alii pisces sanus durare potest. Omnium quoque
fere piscium solus aqua vivit tantum nec nisi in aqua vivere potest. Nam statim ut
aeris serena contigerit, expirat nec ulla mora est inter contactum
aeris et expirationem. Oculi ejus instar luminis de nocte lucent
in mari ; sed horum virtus cum
ipso pisce moritur. Ubicumque super aquas in mari lumen vident,
gregatim adnatant, et hoc astu tum ad retia
dictis temporibus alliciuntur, quasi parati ad capiendum divino
munere in usus hominum deducuntur. Hibernis autem temporibus
secreto maris usque ad tempus debitum absconduntur, et hoc circa
Germaniam.
D’après TC 7, 5
Hortus sanitatis, 4, 11, 1 :
Ahuna monstrum
est maris gulosius cunctis marinis beluis. Praeda vivit, et in
crassitudine corporis sui vertitur ei quicquid comedit. Unde quia
stomacho caret, venter ejus, quando comedit, multum extenditur et
inflatur supra modum ; et cum amplius extendi nequit, pisces per
os ejicit. Et hoc de facili quia, cum collo careat, sicut ceteri pisces, os ejus contiguum est ventri. Est autem
adeo crassum animal quod, quando periculum timet, pellem et carnes
suas contrahens replicat et extremitates sui corporis intra se,
sicut ericius, abscondit, ita ut non appareant. Quod tamen aliquando
sine sui detrimento non facit. Mortem enim adeo timet quod, cum
periculum senserit non laxari nec abscedere bestiam quae in
insidiis latet, nequaquam caput foras extrahit, quod intra corpus
suum abscondit. Sed cum affligitur fame, carnes suas devorat,
magis eligens in parte absumi quam praeda facta beluis in toto
consumi.
D’après TC 6, 3
Hortus sanitatis, 4, 12, 1 :
Barchora est animal marinum habens orificium prae
omnibus animalibus fortissimum. Nam et lapidem si in ore suo acceperit, eum frangit. Haec quandoque ad ripas exit et herbas
depascit. Et quando oportet, in aquam revertitur ibique
submergitur ne cutis dorsi ejus a sole exsiccetur et ad nutum
debitum deflectere se non possit. Pisciculos quoque comedit et per illos
deprehenditur. Piscatores namque pisciculos parvos vivos filo consutos in mare projiciunt. Qui dum
effugere non valent, sed insimul fluitant, animalis praedicti
morsibus patent. At ipsum animal, dum unum post alium transglutire
laborat, interim occupatum deprehenditur.
D’après TC 6, 5
Hortus sanitatis, 4, 13, 1 :
Borbotha
sunt pisces quidam fluviales, aliquatenus anguillis similes. Lubricae namque sunt et excoriantur
sicut anguillae. Corium habent nigrum, esum dulcem, et hepar prae omnibus
piscibus melius et efficacius, caput magnum respectu corporis, os amplum et
latum valde. Cum autem aetate duodecim annos excesserit, in corpus
magnum crescit, et tunc nomen ejus mutatur, et solaris vocatur, de
quo inferius dicetur.
D’après TC 7, 17
Hortus sanitatis, 4, 13, 2 :
Bothae sunt pisces fluviales, qui non natant nisi per amplitudinem corporis.
Tenuissimi namque sunt et lati valde. Pinnas habent in circuitu
lati corporis. Impinguantur vento meridionali flante. Cumque
venatur hic piscis a piscatoribus, fundum aquae petens aquam supra
se turbat ut videri nequeat, maximeque corpore strato cum terrae
adhaeret, supra dorsum terrae simillimus est. Maculas autem in
dorso rubeas habet.
D’après TC 7, 16
Hortus sanitatis, 4, 14, 6 :
Balaenae, branchias non habentes, fistula spirant, quod
raro in marinis animalibus invenitur.
D’après TC 6, 6, 18-19
Hortus sanitatis, 4, 14, 6 :
Fetus suos gestant cum
infirmantur et invalidi sunt ; et si parvi sunt, eos in ore
suscipiunt. Hoc idem imminente tempestate faciunt, et post
tempestatem illos evomunt. Quoniam
propter defectum aquae fetus impediuntur ne matrem sequantur,
mater aquam in ore receptam instar fluvii ad eos ejicit ut sic
inhaerentes terrae liberet. Adultos etiam diu
comitatur. Adolescunt autem celeriter et decem annis crescunt.
D’après TC 6, 6, 12-18
Hortus sanitatis, 4, 16, 1 :
Cancer pedes habet et brachia forcipesque pro manibus.
Retrogradus est nec umquam ante faciem suam ambulare novit.
D’après TC 7, 19, 1-4
Hortus sanitatis, 4, 16, 1 :
Mares duas habent spinas inter ventrem et caudam, quibus
feminae carent. Quae ova in ventre habent ictibus serpentum medentur.
D’après TC 7, 19, 36-38
Hortus sanitatis, 4, 16, 1 :
Coitus tempore mas ascendit in dorso super feminam. At
illa, motum ejus sentiens a tergo coire volentis, inclinata super
latus ad ipsum se convertit, sicque coitus completur.
D’après TC 7, 19, 39-41
Hortus sanitatis, 4, 16, 1 :
Latent in hieme
mensibus quinis. Veris tempore senectutem exuunt velut anguis.
D’après TC 7, 19, 32-33
Hortus sanitatis, 4, 16, 1 :
Cancer lacte potatus sine aqua vivit multis diebus.
D’après TC 7, 19, 41-42
Hortus sanitatis, 4, 16, 1 :
Cum autem senuerit, duo lapides albi
coloris intermixto rubore inveniuntur in ejus capite ; quos tantae
virtutis esse dicunt ut in potu dati
cordis punctiones sanant.
D’après TC 7, 19, 10-12
Hortus sanitatis, 4, 17, 1 :
Caab est animal marinum
habens pedes parvos respectu sui corporis, quod utique magnum est.
Sunt autem pedibus vaccae similes. Horum unus longus est, cartilaginosus,
osse carens ; quo utitur loco manus in omnibus. Per ipsum enim
eradicat quod vult et cibaria per eum accipit eaque
ori suo reddit. Et cum natat in aqua, spirat in ea. Sed spirando
anhelitu suo aquam in corpus suum attrahit. Qua cum repletus fuerit, ad aerem
recurrens eam rejicit et sic respirat.
D’après TC 6, 9
Hortus sanitatis, 4, 17, 2 :
Canis est marina belua terribilis et hostilis omni animanti,
quod ejus verberibus caedit. Robustissimos habet bronchos
clavorum modo formatos. Hi venantur per mare greges piscium instar
canum in terra feras venantium, excepto quod latrare
nequeunt ; sed pro
latratu afflatum horribilem habent. Insequentes ergo piscium
greges ad loca angusta
coartant, et sic in
coartatos crudeli morte
grassantur. Piscatores vero, loca notantes in quibus absconditi
pisces a fuga latebant, retibus capiunt circumclusos. Hae vero
beluae difficulter multis tridentibus confici possunt.
D’après TC 6, 13
Hortus sanitatis, 4, 18, 1 :
Caucius, qui et glanis, aversus mordet hamos inescatos ; nec eos devorat
sed spoliat.
D’après TC 7, 20
Hortus sanitatis, 4, 18, 3 :
Capitatus est piscis admodum parvus, habens caput prope ad reliqui corporis magnitudinem, os quoque rotundum et amplum. Hic in fluviis habitans libenter sub
lapidibus et inter saxa delitescit.
D’après TC 7, 24
Hortus sanitatis, 4, 18, 4 :
Carpera piscis est quasi squamis aureis in
lacis vel fluviis, sic dicta quasi quae carpens parit. Cum enim
ova in ventre ad pariendum apta dictante natura praesenserit,
marem suum adit et ore innuit pulsu leni ut adjuvet
parituram. Tunc ille loco seminis
lac emittit ; quod illa suscipiens ore statim ova parit in sobolem
profutura. Nam ova parere nequit nisi prius
ore semen receperit. Semen autem cum receptum fuerit, non solum ad
partum juvare videtur, sed etiam ad
ova concipienda et formanda, unde soboles in anno futuro speratur.
Semini carperae nonnumquam in anno primo nativitatis niger
vermiculus quidam post aurem suam tabificus innascitur,
et hoc saepius post Augustum, eaque tabe moritur.
D’après TC 7, 23
Hortus sanitatis, 4, 18, 5 :
Remedium
ejus est
aqua dulcis et fluvialis. Hujus soboles paucis aquis provenit, si
in singulis fossis decem cubitorum recenter factis ponantur
singulae carperae cum paribus suis ante partum proxime.
D’après TC 7, 23
Hortus sanitatis, 4, 18, 6 :
Opinio
vulgi est earum sic sobolem provenire ; sed postquam
pepererint, eximuntur. Soboles quoque trium
vel quattuor mensium tempore roborata fossis rejecta reponitur ubi
habet crescere cum perfectis.
D’après TC 7, 23
Hortus sanitatis, 4, 18, 7 :
Habet hic
piscis astutias multas ut reti capiendus evadat. Cum enim rete
intraverit, circumiens foramen quaerit. Quod si non invenerit,
saltare nititur in auras liberas super rete, ut extra
cadat.
D’après TC 7, 23
Hortus sanitatis, 4, 18, 8 :
Aliquando
sub reti refugium quaerit, aliquando herbam ore tenet in fundo
aquae, ut rete superveniens elidatur.
D’après TC 7, 23
Hortus sanitatis, 4, 18, 9 :
Aliquando etiam a superis
veniens cum impetu caput in limo fortius figit, ut scilicet rete
per caudam transiens
captione frustretur.
D’après TC 7, 23
Hortus sanitatis, 4, 18, 10 :
Hujus
cerebrum secundum augmentum et decrementum lunae
crescere vel decrescere dicitur.
D’après TC 7, 23
Hortus sanitatis, 4, 18, 11 :
Et licet
hoc sit in omni pisce, in hoc tamen magis, sicut inter
quadrupedia, in lupo scilicet et cane.
D’après TC 7, 23
Hortus sanitatis, 4, 19, 1 :
Cetus est piscium
maximus,
D’après TC 6, 6, 1
Hortus sanitatis, 4, 19, 1 :
habens os in fronte
D’après TC 6, 6, 9
Hortus sanitatis, 4, 19, 1 :
magnum
et patulum
D’après TC 6, 6, 6-7
Hortus sanitatis, 4, 19, 1 :
et oris meatus strictos.
D’après TC 6, 6, 2-3
Hortus sanitatis, 4, 19, 1 :
In
juventute dentes habet nigros, in senectute albos.
D’après TC 6, 6, 7-8
Hortus sanitatis, 4, 19, 1 :
Hi
pisces aliquando fluctus haustos ita eructuant ut alluvie nimbosa
plerumque classem navigantium deprimant ; sed et, cum in mari
tempestas oritur, se super fluctus attollunt et commotionibus
ac turbinibus naves mergunt.
D’après TC 6, 6, 9-11
Hortus sanitatis, 4, 19, 1 :
Arenas aliquando dorsis
sustollunt, in quibus ingruente tempestate nautae terram se
invenisse gaudentes, anchoris jactis , falsa firmitate quiescunt ; ac ignes accensos belua sentiens subito commota se mergit et
homines cum navibus in profundum trahit.
D’après TC 6, 6, 21-25
Hortus sanitatis, 4, 19, 1 :
Cetus, postquam aetatem annorum trium excedit, cum
balaena coit, et in ipso mox coitu virtute virgae
genitalis emutilatur, ita quod ultra coire nequit, sed intrans
alti maris pelagus in tantum excrescit ut nulla hominum arte capi
possit. Infra tres igitur annos aetatis suae capi potest.
Capiuntur autem sic : piscatores, locum ubi cetus est notantes, illic congregantur cum navibus
multis, factoque circa eum fistularum ac tubarum concentu, alliciunt insequentem, quia gaudet hujusmodi sonis ;
cumque juxta naves haerentem sono modulationis attonitum cernunt,
instrumentum quoddam ad instar rastri dentibus ferreis acuminatum
in ejus dorsum clam projiciunt clamque
diffugiunt. Nec mora, si certum vulneris locum dederit, fundum
maris cetus petit seque ad terram dorso fricans
vulneribus ferrum violenter impellit quousque, perfossa pinguedine,
vivam carnem interius penetraverit. Sicque ferrum subsecuta salsa
maris aqua vulnus intrat ac vulneratum perimit. Mortuum ergo super
mare refluitantem piscatores cum funibus adeunt et ad litus cum
magno tripudio trahunt.
D’après TC 6, 6, 28-47
Hortus sanitatis, 4, 19, 4 :
Habet
oris meatus, ut dictum est, strictos ; unde non nisi parvos
pisciculos deglutit, quos odorifero anhelitu suo attrahens ad se
ac devorans in ventrem suum mittit. Habet enim in gutture quandam
pellem membranae similem, quae multis meatibus perforata non sinit
quicquam magni ingredi ventrem.
D’après TC 6, 6, 2-6
Hortus sanitatis, 4, 20, 1 :
Celethy
secundum Aristotelem est animal marinum quod praeter morem aliorum ova in matrice sua
generat. Quibus illic debito tempore fotis exeunt vermes ex illis. Quos cum pepererint,
incredibili celeritate fiunt animalia perfecta parentibus similia.
Cor habet magnum, et tamen est valde timorosum. Grauiter dormit,
ita ut manu capi possit.
D’après TC 6, 11
Hortus sanitatis, 4, 20, 3 :
Ceruleum est
monstrum in flumine Gange instar cancri habens brachia longitudine septem cubitorum,
quibus elephantem corripit et undis submergit.
D’après TC 6, 14
Hortus sanitatis, 4, 21, 1 :
Chilon inter omnium animalium genera non pascitur, sed
tantum humiditate viscosa quae exit ab eo cibatur et nutritur.
Unde fit ut hoc animal semper sit jejunum et
tamen corpore
validum. Nam et in feminis videmus plus posse differri jejunium
per multos dies quam in viris propter superfluitates humidas et
viscosas quae magis habundant in eis, id est feminis.
D’après TC 6, 12
Hortus sanitatis, 4, 21, 2 :
Circhos – alias crichos – habet cutem testeam, lenem ,
nigram et in aliqua parte rubeam, fissuras duas in pede, quae tres
digitos faciunt. Pedem dextrum habet parvum, sinistrum vero
magnum.
D’après TC 6, 10
Hortus sanitatis, 4, 21, 3 :
Et ideo,
cum ambulat, totum corpus fert super sinistrum. Aere claro
absolutus incedit ; commotis autem ventis applicatur lapidibus
et immotus quiescit.
D’après TC 6, 10
Hortus sanitatis, 4, 21, 4 :
Cuicumque rei adhaeret, forti applicatione
adhaeret.
D’après TC 6, 10
Hortus sanitatis, 4, 21, 5 :
Et hoc
mirum est, quod claro quidem tempore
sui potestatem
habet, tempestuoso autem debilitatur et infirmatur.
D’après TC 6, 10
Hortus sanitatis, 4, 24, 1 :
Conger est piscis marinus ut murena longus, sed corpore multo major. Hic vento flante
vehementi impinguatur, et ejus carnes dulcissimae sunt ad edendum.
Cum murena ceterisque piscibus inimicitias habet. Et in
tantum robustus est ut polippum fortitudine dentium laceret.
D’après TC 7, 21
Hortus sanitatis, 4, 25, 2 :
Cocodrillus lingua caret. Os patulum et apertum habet et
hiatum usque ad aures. Per diem in terra quiescit adeo immobiliter
ut, nisi consuetudinem ejus praecognoscas, mortuum illum credas.
Oculis clausis dormire se simulat et aves hiatu suo pabuli gratia
invitat ; quas ad escam descendentes perimit et
transglutit. Quidam hoc animal sicut ursam semper
crescere crediderunt. Circa Nili ripas habitat in insula gens
hominum parva quidem sed animosa, his beluis inimica. Soli enim
innatare flumen audent in quo cocodrilli habitant saliuntque supra dorsa eorum et
illos inquietant .
D’après TC 6, 7
Hortus sanitatis, 4, 26, 1 :
Draco marinus est monstrum crudelitate horridum. Instar
draconis terrestris in longitudine extenditur. Alis
caret. Caudam habet tortuosam, caput secundum magnitudinem corporis parvum, sed hiatum oris
horridum, squamas et
cutem duram.
Pinnas
autem habet pro alis, quibus utitur in natando. Uno impetu magna
maris spatia transcurrit, et hoc potius robore virium quam
remigiis pinnarum. Pestifer
est hominibus et etiam
piscibus morsus ejus : mortem enim infert.
D’après TC 6, 15, 1-8
Hortus sanitatis, 4, 27, 2 :
Delphinus. Pro voce gemitus
est illis humano similis, et hoc quia pulmonem habent et
venam asperam ; et eorum lingua non est absoluta, nec eorum labia
proveniunt vel prominent ad distinguendam
vocem. Aures non habent, sed aurium loco foramen. Horum autem olfactus nec vestigia quidem habet, cum
tamen sagacissime olfaciunt. Dormiunt
super aquas, ut possint audiri stertere.
Vivunt usque in annos
CXL. Mulcentur musica. Vnde
Arrionem cytaristam in
mari nautis interficere parantibus, obtinuit ab illis ut prius
cythara caneret. Ad cujus cantum delphinorum gregibus congregatis, cum in mari se projecisset, ab uno exceptus
est et ad litus projectus . Solus
delphinus, ut dicit Aristoteles,
inter pisces felle caret.
D’après TC 6, 16, 17-29
Hortus sanitatis, 4, 27, 5 :
Delphini parvi semper simul sunt tamquam greges et
habent duos magnos delphinos custodes. Quod si quis eorum mortuus fuerit,
alii super scapulas eum efferunt ipsumque custodiunt, ne ab aliis
piscibus comedatur, donec tempestate maris ad litus ejiciatur.
Invicem enim se miro modo diligunt. Vnde, Plinio testante,
narratur quod, delphino capto a rege Cariae, convenit ingens multitudo reliquorum ad portum ubi delphinus ligatus tenebatur ; quibus plangentibus et
quasi miserationem poscentibus, rex eum dimitti
praecepit.
D’après TC 6, 16, 30-37
Hortus sanitatis, 4, 28, 1 :
Dentrix, alias
dentix, vel pagrus a re nomen habet, quia dentes habet magnos,
multos ac duros, quibus grassatur in ostreas et pisces innocuos.
D’après TC 7, 30, 1-3
Hortus sanitatis, 4, 28, 3 :
Dies est piscis marinus, ut dicit Aristoteles, sic
dictus quia post perfectionem suam non vivit nisi per unam diem.
Habet tamen alas duas et duos pedes ; et sanguine caret.
D’après TC 7, 28, 1-6
Hortus sanitatis, 4, 32, 2 :
Equus marinus est monstrum fortissimum. Nihil extra
aquam potest, ut dicit Aristoteles ; sed statim
ut aquarum caruerit natura, carebit et vita.
D’après TC 6, 18
Hortus sanitatis, 4, 32, 3 :
Aliorum
piscium carnibus vivit. In pugna crudele est ; sed hominem timet et contra
eum partiri
bella
formidat.
D’après TC 6, 18
Hortus sanitatis, 4, 32, 4 :
Equonilus, ut dicit Michael, monstrum est ingens ac fortissimum in Nilo habitans.
D’après TC 6, 19
Hortus sanitatis, 4, 32, 5 :
Crura,
pedes et ungues habet ut cocodrillus, sed multo majora. Humanarum mortium
cupidissimum est. Nam cum ei navis in portu occurrerit, unum pedem
in terra figens, altero navem in anteriori arripiens facillime
scindit vel inclinatam aliquando mergit.
D’après TC 6, 19
Hortus sanitatis, 4, 32, 6 :
Unde in
locis in quibus habitat immanis multitudo hominum perditur per
eum ; sed hoc malum rarissime invenitur.
D’après TC 6, 19
Hortus sanitatis, 4, 32, 7 :
Nullis capi possit instrumentis nisi rheti ferreo ex
cathenis apud Damascenos in hoc opus fabricatis. Captum quoque malleis tantum
ferreis occiditur. Pellis ejus unius cubiti spissitudinem habere
dicitur tantaeque esse duritiae
ut nullo jaculo et armatura penetrari
possit.
D’après TC 6, 19
Hortus sanitatis, 4, 32, 8 :
Equus fluminis, ut dicit Aristoteles, est monstrum in Oriente forma mirabili,
sublimis faciei.
D’après TC 6, 20
Hortus sanitatis, 4, 32, 9 :
Crines
habet ut equus, pedes fissos et sotulares ut vacca, caudam ut porcus.
D’après TC 6, 20
Hortus sanitatis, 4, 32, 10 :
Corium
ejus valde grossum est ;
interiora ejus ut equi, magnitudo autem ut asini. Hinnit ut equus. In terra et in aquis aequaliter manere
dicitur.
D’après TC 6, 20
Hortus sanitatis, 4, 36, 6 :
Echinus est pisciculus spinas habens pro pedibus sicut
cancer, alas autem sub ventre quae pedibus assimilantur,
in ore vero dentium loco graves aculeos. Hoc autem supra modum
mirabile est, quod, cum sit semipedalis, non ulla violentia sed
adhaesione tantum navem ducentorum pedum cum suis intus ponderibus
retinet, ita quod nec ad punctum moveri valet. Nec est alia ratio
in tam stupendo prodigio nisi quod Deus in creaturis praedicetur
mirabilis. Piscis iste comedi non potest, quia hominem a statu
dispositionis suae dissolvendo mortem infert.
D’après TC 7, 31
Hortus sanitatis, 4, 37, 1 :
Ezox est
piscis Danubii maximus, ita ut vix in biga trahi possit ab equis quattuor aut tribus. Unum habet intestinum,
ossa pauca et parva in corpore, cartilaginosa potius quam solida,
sed in capite multa fertur habere ossa. Carnes vero
fertur habere dulcissimas gustu vel specie carnibus porci simillimas. Per omne corpus lenis est nec aliquid
asperitatis in corpore vel in moribus
habet. Sed est mitissimus ac timorosus, quippe qui nec a minimo
pisciculo se defendere potest, sed statim agitatur ad fugam.
Huic sturio libentissime jocandi gratia se affricat. Quem
ezox statim ut sentit, ad latibula
fugit quae sibi solet ad tutamen in litoribus effodere. Sed
quandoque sturio importunus ejicit latitantem sequiturque
fugientem, et quia magni sunt ambo nec etiam in validissimis aquis
latere possunt, discurrendo et ante se aquas agitando, saepe simul
a piscantibus capiuntur. Piscis iste captus vino fortissimo vel
lacte potatur, quia vino inebriatus vivere potest pluribus diebus, et
hoc ut ad remotas terras cibi
gratia deferatur. Bibit autem vini sextaria quattuor antequam
inebrietur.
D’après TC 7, 32
Hortus sanitatis, 4, 38, 1 :
Felchus, qui et vitulus marinus appellatur, cutem habet pilosam, albis
nigrisque maculis distinctam. In terra pecudum more parit, et
numquam geminis plures educat. Fetus etiam lactat mammis, nec ante
duodecimum diem in mare deducit. His in sono mugitus est. Nullum animal graviori
somno premitur ; unde dextris pinnis, quibus utuntur in mari, vim
somniferam inesse dicunt, si cujusquam capiti
subdantur. Difficulter autem nisi capite eliso interficiuntur. De
hoc etiam animali illud mirabile fertur, quod, eo mortuo et
excoriato, pilus in pelle, ubicumque fuerit, naturali quodam
instinctu, prout mare se habet, ita se gerit. Nam si mare turbatum in
fluctus surrexerit, et pilus similiter erectus
exurgit ; si vero mare pacificatum fuerit, pilus in planum
sternitur. Sicque maris status in re insensata et morticina
deprehenditur.
D’après TC 6, 22
Hortus sanitatis, 4, 38, 3 :
Foca est bos marinus, animal scilicet in suo genere fortissimum,
animosum, iracundum, non tantum ad alia
animantia sed etiam ad sua domestica. Semper enim cum femina sua pugnat donec
eam interficiat. Interfectam autem a loco ejicit et sic aliam superducit ; nec sic cessat eas feminas
superducere donec eum contingat propria morte defungi vel a femina
sua superatum interimi. Nec mutat locum suum de facili :
sed illic semper manet ubi eum natura condiderit. Hujus pernicie
aemuli filii rapina vivunt.
D’après TC 6, 23
Hortus sanitatis, 4, 38, 7 :
Galata extra morem omnium animalium, cum fetus in alvo
suo vivere senserit, illos extrahit.
D’après TC 6, 25
Hortus sanitatis, 4, 38, 8 :
Et
siquidem eos ad vitam
maturos invenerit, foris relinquit ; sin autem,
eos in matricem, ut foveantur, reponit.
D’après TC 6, 25
Hortus sanitatis, 4, 41, 2 :
Gobio pisciculus est forma rotunda, squamis parvis
argento similibus. Hic, ubi aquas arenosas lapillulis in
nutrimentum habet, accomodatiorem utique cibum praebet.
D’après TC 7, 39
Hortus sanitatis, 4, 41, 3 :
Granus est piscis marinus qui contra naturam omnium
animalium unum oculum in summo capitis habet, quo superintendens
semper insidias cavet.
D’après TC 7, 40
Hortus sanitatis, 4, 43, 3 :
Hamius est piscis saxatilis, ut ait
Isidorus, id est lapidem gerit interius. Hic
admodum speciosus est, habens in utroque latere quasi virgulas
perpetuo colore puniceas, reliquo vero corpore
diversis quidem et gratis coloribus, totus in modum panni serici variatus.
D’après TC 7, 11
Hortus sanitatis, 4, 43, 4 :
Hyrundo maris similis est avi hujus nominis. Haec ad
modum loliginis in aqua manet ut
piscis, et alas habens ad amoena elevatur aetheris.
D’après TC 7, 41
Hortus sanitatis, 4, 44, 3 :
Ericius est piscis marinus, habens caput et os inferius,
ut ait Aristoteles, et exitum superfluitatum superius. Quod est
contra morem animalium ceterorum.
D’après TC 7, 33
Hortus sanitatis, 4, 44, 4 :
Utitur
autem spinis loco pedum. Ejus anteriora separata sunt, et
inferiora continua. Horrori est ceteris piscibus, quia spinis
hispidus ; unde non de facili sit ulli piscium praeda.
D’après TC 7, 33
Hortus sanitatis, 4, 44, 5 :
Carnes
ejus vehementer rubeae sunt, colore minio similes, ut dicit
Plinius.
D’après TC 7, 33
Hortus sanitatis, 4, 45, 1 :
Kalaoz est piscis
maris specie multiformis. Pluvia, quae ceteris piscibus ad vitae
remedium et impinguationis juvamen esse solet, huic pro
exitio
datur ; nam si multa pluvia fuerit, oculis caecatur, ac per
consequens, cum cibum quaerere non possit, fame moritur.
D’après TC 7, 42
Hortus sanitatis, 4, 45, 3 :
Kilok est piscis
marinus in testa multum aspera latens, cujus orificium est in
medio corporis.
D’après TC 7, 43
Hortus sanitatis, 4, 45, 4 :
Sentit
autem quicquid ei appropinquat, et applicatur lapidibus cum suis pedibus
posterioribus.
D’après TC 7, 43
Hortus sanitatis, 4, 45, 5 :
Anterioribus autem, quibus pro manibus utitur, quicquid per
eum transit ex piscibus depraedatur ; si quid vero transit
quod nequaquam vincere se posse credit, tumescit seque contrahit
et adhaeret fortius lapidi cui applicatur.
D’après TC 7, 43
Hortus sanitatis, 4, 46, 1 :
Karabo
stercore vivit et luto foedaturque cibo propter hoc. Animal ponderosum
est ; caudam habet latam, et ideo, quando pugnat, leviter se
vertit. Hujus enim generis monstra fortissime pugnant inter se
velut arietes muniuntque se multitudine sociorum adversae
partes. Unde frequenter visi sunt ambulare, sicut greges, ad
invicemque bella partiri. Fiunt autem in animalibus bella quattuor
de causis, scilicet propter naturalem superbiam, propter cibum,
propter coitum, propter fetum ; sicut gallina propter fetum cum corvo pugnat et anser cum cornice.
D’après TC 6, 31
Hortus sanitatis, 4, 46, 9 :
Kylon est animal
marinum quod contra naturae communis ordinem habet hepar in
sinistro, splen in dextro. Nam in omnibus animantibus terrae, magnis et parvis, est e
converso.
D’après TC 6, 30
Hortus sanitatis, 4, 47, 3 :
Koky est animal in terra sicut in mari manens.
Cartilaginosum habet corpus, ut sepia, ossaque minus debito robusta,
unde fit ut
prae infirmitate aliquando crurium vix ambulare possit
seque in pedibus sustentare.
D’après TC 6, 29
Hortus sanitatis, 4, 47, 4 :
Ambulatio
ergo ipsius est potius ex vigore spiritus et levitate
corporis quam ex virtute. Dentes habet acutos valde, caudam parvam
ut cervus, renes ut vacca.
D’après TC 6, 29
Hortus sanitatis, 4, 47, 5 :
Venter
ejus sanguine caret, quia duae venae quae ramificantur super renes
usque ad ventrem [in eis] non perveniunt.
D’après TC 6, 29
Hortus sanitatis, 4, 47, 6 :
Cetera vero corporis membra
sanguinem habent.
D’après TC 6, 29
Hortus sanitatis, 4, 47, 7 :
Hoc animal
habet quattuor pedes, et habent inflexiones digiti quinque in
utroque pede ; figuraque pedis est ut cauda piscis.
D’après TC 6, 29
Hortus sanitatis, 4, 47, 8 :
In aquis
spirare non valet. Dormit autem prope mare super terram, ibique
fetus suos parit duos aut
tres.
D’après TC 6, 29
Hortus sanitatis, 4, 47, 9 :
Transacto
vero die duodecimo post partum, sequitur fetus matrem suam ad
mare, et hoc multotiens in die, ut aquis marinis assuescat. Hoc
animal mammillas habet, unde fetus lactet. Vox ejus est sicut
tauri, maximeque cum interficitur ; difficulter autem
interimi potest.
D’après TC 6, 29
Hortus sanitatis, 4, 50, 2 :
Ludolachra est animal natura et forma mirabile, duas
habens alas in facie, duas in dorso, quibus mira velocitate
nititur quocumque voluntas eam impulerit.
D’après TC 6, 33
Hortus sanitatis, 4, 51, 1 :
Loligo est monstrum in quo natura lusisse videtur. Nam
cute squamosum cum gregibus piscium maris profunda scrutatur. Cum
autem aquas fastidierit, levat se cum alis pennigeris, quas in hoc
illi natura dedit, et cum volucribus aethera
scandit. Sed quia flatus ventorum
sustinere non potest, post modicum, ubi ventis concutitur, ad
aquas redire cogitur et in profundum
relabitur.
D’après TC 6, 32
Hortus sanitatis, 4, 51, 9 :
Loligo capitur aliquando quinque cubitorum. Caput habet
inter pedes et ventrem. Ultra duos annos rara est earum vita.
D’après TC 7, 44
Hortus sanitatis, 4, 51, 10 :
Aliquod
earum
genus asperrimum est ; quae
pugnaturae turmis se munientes stabiliunt.
D’après TC 7, 44
Hortus sanitatis, 4, 52, 1 :
Locusta marina, juxta Plinium, quattuor habet cubitos in longitudine.
Hieme laeditur ; autumno et vere pinguescit, et plenilunio
magis.
D’après TC 7, 45
Hortus sanitatis, 4, 53, 2 :
Lucius est piscis qui et lupus aquatilis appellatur. Hic, si fluviales aquas
cibumque pro vita sufficientem habuerit, per successus temporum in
longitudinem maximam evalescit. Cibus ejus sunt pisces et quicquid
ranarum more repit. Piscem ad magnitudinem prope sui
comedit.
D’après TC 7, 48
Hortus sanitatis, 4, 53, 3 :
Nam ubi
victum subegerit, caput primum ore devorat ; quo digesto paulatim
addit sequentia, donec totum consumat.
Pari quoque generis sui parcere recusat, vel ob naturalem
crudelitatem, vel quia avidus est cibi rapinaeque impatiens. Nam
et propria semina persequitur, ubi piscis formam susceperint.
D’après TC 7, 48
Hortus sanitatis, 4, 53, 4 :
Est autem
piscis quidam habens acres squamas et pinnulas acutas quem, si
lupus aquaticus per caput
apprehenderit, cito transglutit. Si vero a parte caudae, non
potest, quoniam in contrarium aspera rigescunt.
D’après TC 7, 48
Hortus sanitatis, 4, 53, 5 :
Lucius in cerebro lapidem crystallo similem gerit, sed
hoc cum aevum in longum duxerit. Impregnatur hic piscis, ut dicit
Aristoteles,
flante vento septentrionali, similiter et pisces qui in
longitudinem evalescunt. Femina praegnans aquas ascendit quanto
potest remotius a loco suo in quo habitare consuevit, ibique ova
parit ut filii sui non sint ei impedimentum praedae.
D’après TC 7, 48
Hortus sanitatis, 4, 53, 6 :
Et hoc
propter crudelitatem naturalem vel propter cibi
rapinaeque invidiam.
D’après TC 7, 48
Hortus sanitatis, 4, 53, 7 :
Alii
dixerunt quod ascenderet propter dulciorem aquam, quoniam aqua
tanto semper est dulcior quanto fonti proximior. Lucius tantae aviditatis est ut piscem, quem totum
quantitas ejus deglutire non sustinet, dimidium incorporet.
D’après TC 7, 48
Hortus sanitatis, 4, 55, 1 :
Megaris est piscis marinus duarum palmarum
longitudinis ; vilis
habetur in partibus in quibus capitur, sed, cum ad remotiora
salsus reducitur, raritas ejus pretium facit. Recenter tamen
captus et sine sale delicatiorem cibum edentibus facit. Est autem,
ut fertur, nocivus praecipue febricitantibus. Unde poeta dicit :
Et megaris noxius omnis erit.
D’après TC 7, 52, 1-4
Hortus sanitatis, 4, 55, 4 :
Milago volitat super undas in signum laetitiae, quod
cessavit tempestas : hoc contra morem aliorum piscium et
monstrorum marinorum, qui oriente tempestate videntur quasi
super aquas ludere.
D’après TC 7, 58, 1-4
Hortus sanitatis, 4, 56, 4 :
Mugilus est piscis velocissimus in aquis fluvialibus, sed
naturaliter incautus. Nam deridetur ejus stultitia, cum in metu
capite absconso totum corpus absconsum ac securum credit. Hic cum
lucio inimicitias habet hieme tantum, et hujusmodi causa
creditur quia tunc rarus est cibus pro quo dimicant. Aestate vero
abundat, et ideo
tunc ad
concordiam rediguntur.
D’après TC 7, 50, 1-6
Hortus sanitatis, 4, 57, 1 :
Mus marinus ad terram
exit ibique, fossam faciens, ova parit ac rursus terra obruit.
Post tricesimam vero diem
rediens, iterum fossam aperit et fetus in aquam ducit. Horum fetus
inter initia visu carent, sicut fetus omnium fere aquatilium.
D’après TC 7, 55, 10-13
Hortus sanitatis, 4, 58, 1 :
Mutianus autem tradit muricem echineum.
D’après TC 7, 54, 5-7 — Mucianus auctor est, referente Plinio, quod †murenis inherentibus navi ipsam ventis plenam – sicut de echino dictum est – stetisse navem portantem Periandro regi, ut castrarentur, nobiles pueri.
Hortus sanitatis, 4, 58, 2 :
Murices conchae marinae sunt, quae latent circa canis ortum
tricenis diebus et
statuto tempore exeunt. Pretiosum liquorem
tingendis vestibus in mediis faucibus habent utilem, sed is color
in sola vena candida reperitur, reliquum vero corpus sterile est.
Vivis quoque tantum hic color exprimitur, quia morientes cum vita succum evomunt. Non habent
sphaericum os neque rotundum nec in angulos prodeunte rostro,
sed ad conchae modum utroque latere clauditur.
D’après TC 7, 54
Hortus sanitatis, 4, 59, 3 :
Murenae, sicut dicit Plinius, libenter se tenent inter
harundines et ligna, ut, si forte reti concludantur, flexu
multiplici evadant. Hae morsum venenosum habent, sed capitis
eorumdem cinere morsus sanatur.
D’après TC 7, 49, 17-20
Hortus sanitatis, 4, 59, 3 :
Periculosum est eas in
cibum sumere, nisi prius in vino optime ac diutissime decoquantur
et speciebus aromaticis maximeque pipere condiantur. Venenoso
namque abundant
humore, unde nec de facili cedunt coctioni.
D’après TC 7, 49, 14-17
Hortus sanitatis, 4, 60, 1 :
Multipes piscis marinus est ; a re nomen habet : huic
pedes a latere procedunt. In hieme coit et inter ceteros pisces sibi nidum ex
surculis construit. Per duos menses ovat, et hoc unum ovum tantum
ad instar nucis parvum. Femina per quadraginta noctes sedet et
ovum a se editum fovet, ex quo fiunt pisces innumerabiles. Quod si
non esset, multum eorum genus decresceret, quia se ipsos invicem
consumunt et multae comestionis sunt.
D’après TC 7, 53, 1-11
Hortus sanitatis, 4, 60, 1 :
Multipes astutia magis quam fortitudine vincit karabo, monstrum
marinum quod validum est ac robustum. Cujus victoriae signum est :
nam dum simul capti in reti reperiuntur, karabo frequenter
mortuus invenitur aut letaliter vulneratus. Est etiam
quoddam genus multipedis naturaliter astutum, quod in aquae
superficie natat et dorsi testam ad solem ponit, ut desiccetur ac
durior fiat, sic ut salsas maris aquas et adversa scopulorum pati
valeat.
D’après TC 7, 53, 14-22
Hortus sanitatis, 4, 61, 1 :
Mulus est
piscis marinus, ut ait Plinius, modicae quantitatis, gratia
nobilitatis in esum tantum datus nobilibus. Rarissimus tamen est,
quem septentrionalis tantum gignit oceanus. Horum tamen genera
plura sunt. Quidam alga et ostreis ac limo ceterorumque piscium carne vescuntur.
Nobiliores autem in inferiori labio vel labro gemina barba insigniuntur ;
victusque eorum est quod juxta ripas aeris serenitate
concreverit. Mulum nobilem expirantem numerosa colorum varietate
spectari proceres gulae narrant.
D’après TC 7, 56, 1-8
Hortus sanitatis, 4, 62, 1 :
Monachi maris dicti sunt quia caput habent in modum
monachi recenter rasi, coronam desuper rasam et candidam et
circulum in modum crinium super loca aurium. Faciem tamen non
habet in toto similem homini, quia nasum habet
pisci similem et os naso continuum. Ceterum in inferioribus habet
formam piscis. Hoc monstrum homines super ripas maris ambulantes
libenter allicit et coram eis super aquas ludit : quod si hominem
admirantem propinquare viderit, appropinquat et ipse et, si datur
facultas, hominem rapit et trajicit in
profundum, sicque carnibus ejus satiatur.
D’après TC 6, 34
Hortus sanitatis, 4, 62, 2 :
Monoceron
est monstrum marinum, habens in fronte cornu maximum, quo naves
obvias penetrare possit ac destruere et hominum multitudinem perdere.
D’après TC 6, 35
Hortus sanitatis, 4, 62, 3 :
Sed in hoc
pietas Creatoris humano generi providit, quia, cum tardum animal
creatum sit, naves eo viso possunt effugere.
D’après TC 6, 35
Hortus sanitatis, 4, 64, 1 :
Nereides sunt beluae marinae toto corpore
hirsutiis hispidae. Habentque speciem
aliquam formatam cum homine. Horum aliqua cum mortalis conditionis
imitatrix emori debet, auditur procul gemitus ejus ac
planctus.
D’après TC 6, 36
Hortus sanitatis, 4, 64, 2 :
Orchum monstrum marinum est, ut ait
Plinius ; ejus imago nulla potest
exprimi representatione, nisi quod sit mollis , carnis
immensae. Haec balaenas gravi odio persequitur : dentibus truculentis
secreta feminarum irrumpit ac morsu lacerat. Illae vero ad
flexum immobiles, ad repugnandum inertes, pondere suo oneratae ac
pinnis invalidae, solum noverunt auxilium in altum mare refugere
seque toto oceano defendere. Econtra vero orchae in malitia pertinaces
laborant fugientibus occurrere et incautas angustiis trucidare, in
vada urgere, saxis illidere, etc..
D’après TC 6, 39, 1-9
Hortus sanitatis, 4, 67, 4 :
Pavus maris dictus est a pavone volucre, quoniam ei similis est in coloribus : dorso enim et collo
pictus est colore diverso.
D’après TC 7, 65, 1-3
Hortus sanitatis, 4, 67, 5 :
Pectines maris armantur unguibus, lucent in tenebris
ignium more ; in magnis frigoribus et magnis aestibus reconduntur,
quia temperatum aerem eos habere oportet, ut
vivant, cum excessum passionum in elementis ungues eorum non pati
valeant.
D’après TC 7, 63
Hortus sanitatis, 4, 70, 2 :
Pinna de genere concharum est corpusque rotundum habet. Mas et femina
socialiter ambulant. Aperit pinna conchas suas ad lunam seque parvis piscibus offert
quasi mortuam ; qui, protinus exultantes, ubi licentius,
D’après TC 7, 61
Hortus sanitatis, 4, 70, 2 :
audacia
creverit, implent ejus conchas. Mox vero pinna,
se plenam sentiens, apprehensum quicquid incluserit exanimat.
D’après TC 7, 61
Hortus sanitatis, 4, 71, 2 :
Porcus maris est piscis esibilis, porci terrestris ex magna parte
similis. Nam et caput habet simillimum
et membra in corpore costasque simili modo dispositas. Tota fere
caro ejus in pinguedinem transit. Lingua ejus absoluta est ut
porci, sed voce differunt. In ejus dorso
quaedam spinae sunt venenum efficacissimum habentes et
punctionibus suis valde cruciantes, sed fel eorum puncturis
remedio est.
D’après TC 7, 64
Hortus sanitatis, 4, 72, 2 :
Polippus est piscis tantam habens virtutem in brachiis
ut nautam aliquando de navi incaute stantem vi rapiat et in mare trahat
ejusque carnibus satietur. Carnibus enim libenter vescitur. Supinus adhaeret scopulis
et avelli nequit cui si fetida res admota fuerit, ab ejus odore
protinus resilit. Ii in mari juxta Venetiam frequentissimi sunt.
D’après TC 6, 43, 1-13
Hortus sanitatis, 4, 72, 3 :
Polippi
D’après TC 6, 43, 9-12
Hortus sanitatis, 4, 72, 3 :
verso in terram capite coeunt ; ova atque tam multa
fecunditate faciunt quod hominis occisi testa capi non possunt,
superque sedentes et incubantes quasi cancellatis brachiis cameram
faciunt.
D’après TC 6, 43, 9-12
Hortus sanitatis, 4, 73, 1 :
Pungitivus vero est omnium fere piscium minimus,
quibusdam spinis secundum nomen suum pungens. Mas in eis circa
fauces rubeus est. Femina vero illa rubedine caret. Ambo vero
maculis undati sunt. Hos vulgus opinatur sine
semine in aquis crescere et, quod mirabilius est, alios etiam
horum semine
propagari. Unde et hunc piscem matrem piscium vocant. Dicunt enim,
si stagnum novum fiat nullusque piscis immittatur, hos pisciculos
anno primo in eo inveniri, et anno secundo
diversi generis pisces ex eisdem propagari.
D’après TC 7, 62
Hortus sanitatis, 4, 74, 1 :
Purpurae sunt conchae marinae quae verno tempore congregantur et
attritae liquorem ore salivant.
D’après TC 7, 60, 1-3
Hortus sanitatis, 4, 74, 1 :
Similiter et murices circa canis ortum tricenis diebus. Mutuoque
attritu lentore cujusdam cerae salivant,
similiter et murices.
D’après TC 7, 60, 2
Hortus sanitatis, 4, 74, 1 :
Horum piscium conchae infra annum magnitudinem
implent ; quod si ante in crescendo transcurrant, vim libidinis
auferunt nec ultra coire possunt, ut in tempore pretiosum liquorem
pariant. Unde summa diligentia primo anno detrahuntur eis conchae vel confringuntur ne
crescant. Hoc liquore vestis purpurea
tingi solet ; qui color nigricantis rosae more sublucet.
Purpurae,
D’après TC 7, 60, 4-10
Hortus sanitatis, 4, 74, 1 :
fetidis odoribus capiuntur, et cum semineces fuerint, mari
redditae reviviscunt.
D’après TC 7, 60, 4-10
Hortus sanitatis, 4, 75, 1 :
Rayte, quae rahis gallice dicuntur, est piscis maris inter pisces
nobiles reputatus, admodum vilis, et hoc ubi est piscium
copia. Propemodum rotundus est, et in
longitudine et latitudine fere aequalis. Oculos habet horribiles.
Os quoque deformitate lividum, et hoc non eo loco
quo pisces ceteri, sed loco ventris ; ubi vero caput et oculi
sunt, os non habet.
Caudam habet praelongam ut coluber et in ea spinulas quasdam acutas valde. Habet et
quandoque in capite lapidem, nec credimus quod natura creaverit
eum inutilem. Hujus carnes indigestibiles sunt ut carnes bovinae.
Impinguatur, ut dicit Aristoteles, vento meridionali
flante.
D’après TC 7, 68
Hortus sanitatis, 4, 77, 3 :
Rumbus est piscis magnus,
fortis et astutus, sed tardus. Hic quoque piscis ut rana marina simili modo depredatur. Nam in limo turbato
absconditus, pinnas exertas movet et ubi pisces approximare
viderit, mox eos corripit et devorat. Argumentum est ejus
solertiae quia, cum sit tardissimus omnium
piscium, mugilum tamen velocissimum in ventre
saepissime reperitur habere.
D’après TC 7, 67, 1-3
Hortus sanitatis, 4, 79, 2 :
Salmo piscis est in latitudinem et longitudinem magnam excrescens. Robore quoque fortis
est, sed ponderosus et gravis omnisque
quam habet
agilitas a potentia virtutis ejus est potiusquam a levitate
corporis. Hic, ut dicit Plinius, olim praeferebatur omnibus piscibus
fluvialibus, et maxime in Aquitania.
D’après TC 7, 69, 2-6
Hortus sanitatis, 4, 79, 2 :
Carnes ejus rubeae
sunt, quae, licet dulces et gratae sint
valde, tamen satietatem cito manducantibus ingerunt.
D’après TC 7, 69, 18-19
Hortus sanitatis, 4, 79, 2 :
Piscis iste fetus facit ; nec diu vivere potest in aquis
dulcibus stagnorum nisi liberum habeat transitum ad dulces undas
fluviorum. Quin etiam ubi in transitu sepem vel aliquid hujusmodi
obstaculum invenerit, caput caudae conjungit flexoque corpore
pervolat ad optata.
D’après TC 7, 69, 6-9
Hortus sanitatis, 4, 79, 3 :
Salpa piscis est obscenus et vilis. Hic miraculum sui
praebet, ut numquam decoqui possit nisi prius fortiter fuste vel
ferula verberetur.
D’après TC 7, 77, 1-3
Hortus sanitatis, 4, 81, 2 :
Sepia concipit ore, sicut et vipera. Ova ejus dura sunt. Hae non natant in mari nisi
par et par, masculus et femina. Omni tempore ovant, et in
quadraginta noctibus ova sua complent. Femina cum ovat, mas
eam sequitur et
super ova semen insufflat ut vivificentur.
D’après TC 7, 78
Hortus sanitatis, 4, 82, 3 :
Serra cristam habet serratam qua, navibus occulte subternatans, eas in fundo secat, ut, intrante aqua, homines astutia
dolosa mergat eorumque carnibus satietur.
D’après TC 6, 45
Hortus sanitatis, 4, 82, 3 :
Alia
quoque est ejusdem nominis marina belua ingens pinnasque
latissimas habens, quibus contra naves velificare contendit.
D’après TC 6, 44, 2-4
Hortus sanitatis, 4, 82, 4 :
Scilla monstrum est habitans in eo mari
quod Italiam et Siciliam
intercludit. Nautis quidem et omnibus hominibus inimicum est, et eorum sanguine
carnibusque delectatur. Caput et pedes habet ad modum virginis formata, sicut sirenes, et rictus
et oris hiatum ac dentes horridos, uterum bestialem
et delphini caudam. Mirae fortitudinis est nec in aqua
facile vincitur ; in terra vero prope imbellis.
Habet et vocem aliquantulum musicam, ipsaque belua carmine
mirifice delectatur.
D’après TC 6, 47
Hortus sanitatis, 4, 83, 1 :
Syrenae sunt
animalia mortifera, quae a capite usque ad
umbilicum habent figuram mulieris improcerae magnitudinis,
horrenda facie, crinibus capitis
longissimis atque squalentibus. Apparent autem cum fetibus quos in
brachiis portant. Mammis etenim fetus lactant, quas in pectore
magnas habent. Quas quando vident nautae, multum
timent, eisque lagenam vacuam projiciunt, et ipsa cum lagena ludit donec navis pertranseat. Reliquam vero partem corporis habent ut aquila, et in pedibus ungues ad laniandum habiles. Porro in fine corporis
habent squamosas piscium caudas, quibus ut remigiis
in gurgitibus natant. Quoddam etiam musicum ac dulcissimum melos
habent in voce, quo delectati navigantes et attracti resolvuntur
in somnum, sopitique sirenarum unguibus dilacerantur.
D’après TC 6, 46, 1-12
Hortus sanitatis, 4, 83, 1 :
Sed
nonnulli navigantium, sapienti usi consilio, fortiter aures suas
obturant et sic immunes transeunt, ne mortifero sirenarum cantu illiciantur ad somnum.
D’après TC 6, 46, 14-15
Hortus sanitatis, 4, 83, 1 :
Hae
quidem beluae in quibusdam profundi
gurgitis insulis et aliquando in fluctibus commorantur.
D’après TC 6, 46, 12-14
Hortus sanitatis, 4, 83, 1 :
illi
testati sunt qui eas se
vidisse dixerunt.
D’après TC 6, 46, 7
Hortus sanitatis, 4, 83, 1 :
Sirenas tamen has non in veritate beluas sed meretrices
quasdam Isidorus fuisse descripsit,
quae transeuntes ad egestatem deducebant. Sed et philosophi et
sanctorum expositorum nonnulli contrarium sentiunt, vera
monstra marina esse dicentes.
D’après TC 6, 46, 16-21
Hortus sanitatis, 4, 83, 1 :
Sunt et sirenae serpentes in Arabiae partibus habitantes, equis cursu validiores. Quarum
etiam quaedam alas habentes
volare possunt. Harum tantum virus est efficacissimum ad nocendum ut morsum
ante mors quam dolor sequatur.
D’après TC 8, 38
Hortus sanitatis, 4, 84, 4 :
Squatina piscis est in mari quinque cubitos habens
longitudinis et caudam pedalem. Hic absconditus in limo pisces
corripit subito. Cutem tam asperam habet ut ex ea lignum et ebora
poliantur. Pilus ipsius cutis brevis et niger est.
Hunc adeo durum natura creavit ut ferri vel chalybis acumine vix incidi possit.
D’après TC 7, 76
Hortus sanitatis, 4, 85, 1 :
Solaris dictus est eo quod in sole libenter in ripis
fluminum jacet. Caput habet magnum, orificium latum, cutem nigram
ac lubricam, qualis est anguillarum. Hepar habet dulcissimum et esibile praecipuum. In vastitatem ac
longitudinem maximam crescit.
D’après TC 7, 75
Hortus sanitatis, 4, 88, 1 :
Stincus est belua circa Nilum frequentissima.
D’après TC 6, 48
Hortus sanitatis, 4, 89, 1 :
Sturio est piscis magnus, habitans in aquis fluvialibus
quae magnae sunt et diffusae : vivere diutius non potest in stagnis nisi ad dulces
fluviorum aquas transitum habuerit. Cibi parum aut nihil admittit
in corpore, cui quippe cibus in nutrimentum sufficiens est ipsa
sola aeris serena tranquillitas ; quapropter et modicum habet
ventrem ac propemodum solidus in loco ventris sicut in reliqua corporis parte. Habet intestina licet parva respectu
suae magnitudinis, hepar vero satis magnum et adeo dulce quod vix
comedi sine stomachi abominatione possit : unde ejus felle, quod
contiguum est, hepar fricari solet ut excessus dulcoris in
hepate temperetur excessu amaritudinis in felle. Ore caret et illa
pars integra est quae in ceteris animalibus os occupare solet, nec
nisi modicum sub gutture foramen habet, clausum cum voluerit,
apertum aeris serenitati. Austro citius impinguescit.
Aquilone vero flante, subsidet in profundis. Idem in lacte positus
diu sicut in aqua vivit.
D’après TC 7, 70
Hortus sanitatis, 4, 90, 3 :
Stella piscis est in mari occidentali, cujus figura est
ad modum stellae. Haec cum aliquod animal comederit, mox invenitur
in ejus ventre durum quasi bis coctus panis.
D’après TC 7, 73
Hortus sanitatis, 4, 93, 1 :
Trebius est piscis niger, pedalis
tantum in longitudine, habens tamen
quinque digitos in crassitudine. Hanc ei vim inesse Plinius recitat, ut pars ejus in sale servata aurum quod in
altissimos puteos deciderit admota extrahat ac fluctuare faciat.
Hic colorem candidum in hieme mutat et aestate nigrior fit. Solus
inter omnes pisces ex alga nidificat et ova in nido parit. Trebius est in oceano qui duro naves perforat
rostro.
D’après TC 7, 83
Hortus sanitatis, 4, 93, 3 :
Tructa piscis est habitans in fluviis dulcibus qui magno
impetu currunt de montibus. Squamas habet ut salmo carnesque simillimas sed multo esibiliores et hoc
in aestate tantum a mense Julio usque ad Novembrem. Hieme vero
carnes habet albas ut ceteri pisces minorisque saporis. Maculas
habet in dorso croceas
atque sanguineas.
D’après TC 7, 84
Hortus sanitatis, 4, 95, 2 :
Testudines marinae pecudum more coeunt,
D’après TC 6, 49
Hortus sanitatis, 4, 95, 2 :
et in
terram egressae ova usque ad centum ovis anserum similia pariunt ; quae et quidam ab illis tantum
oculis spectando foveri dicunt.
D’après TC 6, 49
Hortus sanitatis, 4, 97, 1 :
Thynnus
est monstrum marinum caudam habens duorum latitudinis cubitorum. In mari fetificat
tantum, sed in terram
exit ad pastum.
D’après TC 6, 50
Hortus sanitatis, 4, 97, 2 :
Thynnus naves ob curiositatem videndi vela
vento agitari persequitur et eo stupore in tantum afficitur ut,
etiam tridente in eum jacto, terrore non moveatur. Hiberno tempore
latet gurgitibus. Pinguescit in tantum ut vita longissima per
triennium sit.
D’après TC 6, 50
Hortus sanitatis, 4, 98, 1 :
Tortuca maris est monstrum ingens, formatum ad instar
tortucae terrestris, sed ejus magnitudinem in immensum
excedens. Nam octo cubitorum est ejus longitudo, quattuor
latitudo. Clipeum habet quo contra jacula tegitur ad instar
usualis scuti triangularem sed multo majorem,
utpote quinque cubitorum. Crura etiam habet magna, ungues magnos et digitos in pede majores quam
sint in leonibus. Fortitudine quoque et audacia mirabiliter viget,
quippe quae tres homines invadere non timet. Fortitudine quoque
frustratur, si dorsum ad terram vertatur. Difficulter enim surgit
in dorsum conversa, propter latitudinem clipei quo a dorso tanta belua
includitur.
D’après TC 6, 54
Hortus sanitatis, 4, 99, 1 :
Vacca marina monstrum est magnum ac validum et ad
injurias iracundum. Non habet ova sed facit fetum, unum quidem
saepius vel duos ad
plus. Fetum tenere diligit et secum ducit ubicumque vadit. Vivit hoc animal XXX annis, quod probatum est amputatis eorum
caudis.
D’après TC 6, 55
Hortus sanitatis, 4, 100, 1 :
Verich piscis est vulgariter sic
dictus. Latine vero aristosus, quia aristis innumeris armatur
caro ejus, ita ut incommode edi possit et non sine fastidio. Unde
pauperum cibus est, tamquam omnium piscium esibilium vilissimus.
In aquis dulcibus frequenter habitat, in his
tamen quae fluxu et refluxu maris
amaricantur. Capitur autem sic : retia tenduntur in longum aquae
vel in transversum, et ante retia super aquas instrumentum instar
arcus ita ut fluitet super undas. In superiori autem ejus parte
nola suspenditur. Ejus
sonum piscis audiens gregatim adventat, tinnitum nolae stultus
sequens – et hoc indicio patet
quia sensum habent auditus. Incidentes ergo in retia capiuntur
in
multitudine magna.
D’après TC 7, 89
Hortus sanitatis, 4, 100, 2 :
Vipera marina piscis est parvus, paulo plus quam cubiti
unius. In capite super oculos unum cornu fert parvum, acutum et
mortiferum. Eo namque quemcumque vulnerat veneno inficit. Quod
caventes piscatores, capto pisce, caput ei amputant. Reliquum vero
corpus in usus hominum cedit.
D’après TC 7, 88
Hortus sanitatis, 4, 103, 1 :
Ypotamus est belua in terra
nascens, sed in aqua et terra aequaliter potens. Elephantibus plerumque major. Rostrum habet
resupinum, dentes
aduncos ; noctibus segetes depascit, ad quas quasi retrogradus
pergit. Libentius autem prae ceteris partibus corporis in pedibus
vulnera recipit. In Nilo habitat et in partibus Indiae praecipue
reperitur. Ex ejus cute tornantur hastae.
D’après TC 6, 28
Hortus sanitatis, 4, 104, 1 :
Zidrosi beluae marinae sunt Arabiam
incolentes. Quarum ossa adeo magna sunt ut fores in domibus et
palatiis, tigna et alia structurae necessaria de illis commode
secentur : quadraginta namque cubitorum magnitudinis
reperiuntur.
D’après TC 6, 57
Hortus sanitatis, 4, 104, 2 :
Zidrach est monstrum forma mirabile, quod
praetendit malitiam in sua figuratione, sed innocuum reperitur.
Caput habet ut equus, sed forma minori.
Corpus autem ex omni parte draconi simillimum est totumque diversimode coloratum.
Caudam habet longam secundum quantitatem corporis sui, gracilem et
tortuosam, ut anguis. Pinnas habet quoque, sicut piscis.
D’après TC 6, 58
Hortus sanitatis, 4, 104, 3 :
Ziphius est marina belua valde formidabilis et omnium
animalium generi valde dissimilis. Forma singularis : hujus namque
caput, si videris, monstruosum est omnino ; si oris abyssum,
fugies velut imaginem mortis ; si oculos, horrebis ; si reliquum
corpus, nihil in rebus simile te vidisse fateberis.
D’après TC 6, 60
Hortus sanitatis, 4, 105, 1 :
Zitiron monstrum est quod vulgus militem vocat et est ingens atque fortissimum. In
anteriori parte quasi formam armati militis praefert et caput
quasi casside galeatum, et cute rugosa et dura ac firma
nimis. Ab ejus collo dependet scutum longum,
latum et magnum, et interius cavum, ut in eo
possit contra ictus pugnantium more defendi. Est enim forma
triangulare, firmitate duritiaque tam validum ut vix
umquam possit jaculo penetrari. De collo
ejus et de spondilibus venae quaedam ac nervi fortissimi
protenduntur in humerum, quibus praedictum scutum pendet in
scapula. Brachia quoque fortissima nimis habet et quasi manum
bisulcam, cum qua validissime percutit.
Unde fit ut difficulter nimis ab homine capi possit. Et si captus
fuerit, difficulter etiam necari nisi cum malleis
poterit.
D’après TC 6, 59