Titres d’œuvres, collections et bases de données

Citations bibliques

Manuscrits et éditions cités dans l’apparat critique

Termes latins utilisés dans l’apparat critique

Sigles et abréviations

Titres d’œuvres, collections et bases de données

AASSActa sanctorum, Société des Bollandistes (éd.), Anvers et Bruxelles, 1643-1940, 68 t. [consultables en ligne].
AiméAimé du Mont-Cassin, Ystoire de li Normant, édition du manuscrit BnF fr. 688, Michèle Guéret-Laferté (éd.), Paris, H. Champion (Classiques français du Moyen Âge), 2011.
Annales Bar.Annales Barenses, MGH SS, t. V, Georg Heinrich Pertz (éd.), 1844, p. 51-56.
Anon. Bar.Anonymi Barensis chronicon, in RIS1, t. V, 1724, p. 143-157.
Anon. Vat.Anonymi Vaticani historia Sicula, in RIS1, t. VIII, 1726, p. 740-780.
ANSAnglo-Norman Studies. Proceedings of the Battle Conference, Woodbridge, The Boydell Press, 1979-.
BASBiblioteca Arabo-Sicula, Michele Amari (éd. et trad.), Turin – Rome, E. Loescher, 1880-1881, 2 vol. [pagination donnée d’après les vol. I et vol. II consultables en ligne].
BrepolisSite des projets en ligne de Brepols Publishers et de ses partenaires. Voir LLT-A/B et MGH.
CCCMCollection « Corpus christianorum. Continuatio mediaevalis », Turnhout, Brepols.
CCSLCollection « Corpus christianorum. Series Latina », Turnhout, Brepols.
FSICollection « Fonti per la storia d’Italia », Rome, Istituto storico italiano per il Medio Evo, 1887-.
GNDGuillaume de Jumièges, Orderic Vital, Robert de Torigni, The Gesta Normannorum Ducum of William of Jumièges, Orderic Vitalis and Robert of Torigni, Elisabeth Maria Cornelia Van Houts (éd. et trad.), Oxford, Clarendon Press (Oxford Medieval Texts), 1992-1995, 2 vol.
Guil. Ap.Guillaume de Pouille, La Geste de Robert Guiscard, Marguerite Mathieu (éd. et trad.), Palerme, Istituto siciliano di studi bizantini e neoellenici (Testi ; 4), 1961.
Interp. GGInterpolation à Guillaume de Jumièges dans GND.
Leo Ost.Léon de Marsico, Chronica monasterii Casinensis, Hartmut Hoffmann (éd.), MGH SS, t. XXXIV, Hanovre, Hahn, 1980.
LLT-A/BThe Library of Latin Texts, séries A et B, Bart Janssens (dir.), base de données en ligne sur Brepolis.
MEFRMRevue Mélanges de l’École française de Rome. Moyen Âge, Rome, École française de Rome.
MGHCollection « Monumenta Germaniae Historica », en ligne sur Brepolis.
MGH Auct. ant.« Monumenta Germaniae Historica Auctores antiquissimi ».
MGH Epp.« Monumenta Germaniae Historica Epistolae ».
MGH Epp. sel.« Monumenta Germaniae Historica Epistolae selectae ».
MGH Fontes iuris« Monumenta Germaniae Historica Fontes iuris Germanici antiqui ».
MGH Ldl« Monumenta Germaniae Historica Libelli de lite imperatorum et pontificum saeculi XI et XII conscripti ».
MGH SS« Monumenta Germaniae Historica Scriptores ».
MGH SS rer. Germ. / MGH SS rer. Germ. N.S.« Monumenta Germaniae Historica Scriptores rerum Germanicarum » / « Monumenta Germaniae Historica Scriptores rerum Germanicarum, Nova series ».
MGH SS rer. Merov.« Monumenta Germaniae Historica Scriptores rerum Merovingicarum ».
Orderic Vital, HEThe Ecclesiastical History of Orderic Vitalis, Marjorie Chibnall (éd. et trad.), Oxford, Clarendon Press (Oxford Medieval Texts), 1969-1980, 6 vol.
PLPatrologiae latinae cursus completus, Jacques-Paul Migne (éd.), Paris, Migne, 1844-1864, 222 t.
RHC Hist. occ.Recueil des historiens des croisades. Historiens occidentaux, Paris, Imprimerie royale, 1844-1895, 5 t. en 8 vol.
RIS1Rerum Italicarum scriptores, Lodovico Antonio Muratori (éd.), Milan, Stamperia della Società Palatina, 1723-1751, 25 t. en 28 vol.
RIS2Rerum Italicarum scriptores, Lodovico Antonio Muratori (éd.), nouvelle édition revue, augmentée et corrigée sous la direction de Giosuè Carducci, Vittorio Fiorini, Pietro Fedele, Città di Castello, S. Lapi et Bologne, N. Zanichelli, 1900-1975, 34 t.
RIS3Collection « Rerum Italicarum scriptores », Rome, Istituto storico italiano per il Medio Evo, 1999-.
Sall. Cat.Salluste, La Conjuration de Catilina, in La Conjuration de Catilina. La Guerre de Jugurtha. Fragments des Histoires, Alfred Ernout (éd. et trad.) [1941], traduction revue par Joseph Hellegouarc’h, Paris, Les Belles Lettres (CUF), 1994.
Sall. Jug.Salluste, La Guerre de Jugurtha, in La Conjuration de Catilina. La Guerre de Jugurtha. Fragments des Histoires, Alfred Ernout (éd. et trad.) [1941], traduction revue par Joseph Hellegouarc’h, Paris, Les Belles Lettres (CUF), 1994.
TLLThesaurus linguae Latinae, Leipzig – Munich – Berlin, B. G. Teubner – K. G. Saur – W. de Gruyter, 1900-, publié jusqu’au volume 11/2, fasc. 1 (r-rarus).

Citations bibliques

Pour les abréviations désignant les livres de la Bible, nous avons suivi la liste proposée dans l’ouvrage de l’École nationale des chartes : Conseils pour l’édition des textes médiévaux, fasc. I, Conseils généraux, Paris, Comité des travaux historiques et scientifiques – École nationale des chartes, 2001, p. 85-87.

Les citations bibliques sont issues de l’édition de la base Brepolis (Biblia Sacra iuxta vulgatam versionem, Bonifatius Fischer, Jean Gribomont, Hedley Frederick Davis Sparks, Walter Thiele, Robert Weber (éd.), Stuttgart, Württembergische Bibelanstalt, 1975), hormis lorsque nous citons la Vetus Latina (d’après Bibliorum sacrorum Latinae versiones antiquae seu Vetus Italica…, Pierre Sabatier (éd.), Reims, R. Florentain, 1743, 3 t.).

Manuscrits et éditions cités dans l’apparat critique

APalermo, Biblioteca centrale della Regione siciliana Alberto Bombace, ms. X. A. 16.
CCatania, Biblioteca regionale universitaria Giambattista Caruso, ms. Vent. 016.
ZBarcelona, Biblioteca de Catalunya, ms. 996.
BPalermo, Biblioteca della Società siciliana per la storia patria, ms. I B 28.
BeBesançon, BM, ms. 675.
DPalermo, Biblioteca comunale, ms. Qq. E. 165.
ed. pr. ou EP  : editio princepsÉdition princeps de Zurita.
CaÉdition de Giovanni Battista Caruso.
MeExemplaire de l’édition princeps conservé à la Biblioteca regionale universitaria Giacomo Longo de Messine.
PontieriÉdition d’Ernesto Pontieri.
edd. : editoresTous les éditeurs.

Termes latins utilisés dans l’apparat critique

add. : addidit« a ajouté »
addens / addentes« ajoutant »
ante« avant »
conj. : conjecit« a proposé »
def. A : deficit A« A fait défaut »
def. Desbordes / Resta : defendit Desbordes / Resta« Desbordes / Resta a défendu »
del. : delevit« a supprimé »
(denuo) inc. : (denuo) incipit« (re)commence »
des. : desinit« cesse »
dist. : distinxit« a ponctué »
dubitanter Z2« Z2 avec hésitation »
eras. : erasit« a enlevé en grattant »
fort. recte : fortasse recte« peut-être à bon droit »
hic posuit« a placé ici »
interp. : interpunxit« a ponctué »
iter. : iteravit« a répété »
lac. : lacuna« lacune »
lacunam ind. : lacunam indicavit« a indiqué une lacune »
om. A : omisit A« A a omis »
omittens« omettant »
post« après »
praeeunte D« d’après D »
prop. : proposuit« a proposé »
suppl. : supplevit« a suppléé »
transf. : transferens / transferentes« déplaçant »
transt. : transtulit« a déplacé »
Z ut saepe« Z comme souvent »
B ut semper« B comme toujours »
C ut vid. : C ut videtur« C comme il semble »