LVDOVICVS Dei gratia Francorum et Nauarra Rex omnibus fidelibus et iustitiariis nostris falutem et pacem. Grauem querimoniam pralatorum, Ecclesiasticarum personarum, baronuns, militum, aliorum nobilium et subditorum ac popularium ducatus nostri Normaniae recepimus, continentes quod à tempore beati Ludouici proaui nostriimulta eis fuerant illata grauamina et etiam nouitates, tailliae, subuentiones et impositiones diuerse, contra solitam consuetudinem patrie, iura et libertates eiusdem, ex quibus grauia scandala imminebant, et sibi ac suis heredibus et suis successoribus generabantur praiudiciainfinita. Quare nobis humiliter supplicarunt quatenus super dictis grauaminibus que nobis ses riosius exponenda duxerunt, remedium opportunum adhibere dignaremur. Nos veroipforum precibus inclinati, qui eisdem et aliis quibuscumque nostris subditis sumus in iustitia debitores, volentes eisdem et non immerito gratiam facere specialem super suis requestis, habita cum nostro consilio deliberatione solemni, vt sequitur duximus prouidendum, ac etiam ordinandum.

PRIMO eis ac suis heredibus et successoribus concedimus, statuimus et etiam ordina. miis, quod nos aut nostri successores in dicto ducatu Normaniae de caetero aliam monetâ quam Turonensem et Parisiensem et grossos Turonenses ac obolos albos de pondere et valoie quibus erant tempore supradicti proaui nostri fieri non faciemus, nec aliam monetam cursum habere quoquo modoemaximie cum obhoc certos reditus in dicto ducatu de triennio in trienium percipiamusab antiquo.

ITIEM quodre ditus nobis debitos pro dicta pecunia non mutanda, qui in dicto ducatu nioneragiums alias socagium nuncupantur, leuari non faciemus aut etiam aliqualiter permittemus leuari nisi quatenils in regisiro consuetudinis Normaniae continetur : àsu quocumque contrario in pra nisois non obstante.

ITEM quod illi nobiles aut ignobiles qui nobis et successoribus nostris in guerris et exercitibus nostris certa debent seruitia, ipfis seruitiis persolutis liberi remaneant et immunes : nee Elterius per nos aut nostros successores poseint cogi inuiti ad alia seruitia exercitus nobis facienda, nisi in casu in quo retrobannumex causa imminenti rationabiliter fieri oporteret. IIIi vero dicti Ducatus qui ad aliqua seruitia certa nobis non tenentur, aà aliqua seruitia exerci : us nobis facienda, vel pratandas nobis propter hoc financias compelli nequeant, nisi in casu superius et immediatè declarato.

ITEM cum homines nostri dicti Ducatus seruitia nobis ab ipsis debita ratione nostri exercitus vel alixs nobis per soluerint, in seruitiis vel auxiliis eisdem à suis subtenentibus debitis nihil iuris de coetero poterimus aut debebimus reclamare scu aliquatenus xendicare : saluo iure nostro in casu retrobanni.

ITEM si nos aut nostri successores aliqua iura redditus aut possestiones, ab aliquo dicti Ducatus pussessa per annum et diem pacifice velirus in futurum quomodolibet vendicare, aut alians ad nos pertinère debère dicamus : apud ipsum possessorem possestione libera manente secundum patriae consuetudinem causa sei negotium super proprietate de coetero terminetur, quoc unque zsit contrario non obstante., Si vero vtrum possessor per annum et diem possederit rem petitam aut petendam à nobis vel non merito in dubium reuocetur, quastione super huiusmodi dubio possesionis pendente, res ipsa in manu nostra tanquam in manu superioris sequestr abitur, quousque de ipsa possestione cognitum suerit et etiam diffinitum, et si finaliter inuentum sucrit ipsum possessorem per annum et diem, rem de qua agetur pacifice possedisse, possesio pacifice apudipsum remanebit, et trotrietatis iudicium agitabitur t prasertur.

ITEM quod de cetero per nos aut nostros successores in dicto Ducatu, in personis aut bois ibidem cûmo, antium vltra redditus census et et jeruitia nobis debita, taillias, subnentiones, impositiones aut exactiones quascunque facere non possimus nec etiam debeamus, nisi euidës xtilitas, tel vrgens necessitas id exposcat.

ITEM quod de cetero nullus seritiens noster spada, vel alius officialis noster Cuiuseunque conditionis existat, seruitium vel officium siui concessum alij cuicunque locare Taleat quocunque colore quesito, alias ipfo facto ipsum seruitium vel officium amittat.

ITEM quod illis qui notro nomine nummata quecumque fro nosiris munitionilus aut necessariis vbiliber capere voluerint non parcaturimtune, nisi litteras apertas deferent C oiendant super l. oc confectas, sigiilo nostro aut Magistri hospitij nos tri communitas et etiam dum sic huiuseedilitteras nostras vel dicti Magis cri nostri detulerint loci iusLitiarum Tecare teneantur et per side dignos nummaia fucere appretiari pretio legitimo fecundum temporis et loci qualitatem, et fretium sic taxatum soluere antequam nummata permittantur deferre. Qui vero contrarium fecerint per iustitiarium loci arrestentur, vel per eum ad quem pertinuerit corrieendi.

ITEM quod de catero de nemoribus mortuis videlicet Gallice des Saulx, Marsauls, Espine et Puine, Seur, Aulne, Genest, Geneure et Ronces nullus in Ducatu Normaniae cujuseunque conditionis existat tertium et dangerium vel eurum alterum nobis aut alteri nostro nomine de catero soluère teneatur, nec quisque ratione tertij et dangerij pib dictis nemoribus mortuis de catero valeant molestari tsu quocunque contrario non obstante.

ITE M quod si aliquis dicat sua nemora plantata fuisse ab antiquo, et sic proeis tertium et dangerium non deberi, Bailliuus in cuius bailliuia dicta nemora sita fuerint, aut Magistri forestarum nostrarum seu alter eorumdem quamprimùm poterit ad dicta nemora condescendat, et vocatis fide dignis non suspectis in talibus expertis inquirat vt decebit super hoc diligentius veritatem : et per circonstantias aut presumptiones vniuersas que tam pro nobis quam pro parte facere possent quastionem pro nobis aut contra nos diffiniat sine mora : nisi alians adeo dubium vel obscurum sibi occurrat quod ad Scacarium nostrum Rothomagensem huiusmodi negotium sit mérito remittendum. quo casis ille qui super hoc inquisiuevit negotium et inques tam sub suo sigillo interelusam in proximo tunc sequenti nostio Scacario remittere non poctponat, vt super his quid agendum fuerit celeriter iudicetur.

ITEM quod tbicumque per gentes nostras vel aliquos deputatos ab eisdem aliqua pes cunia leuata fuerit pro pontibus faciendis, vel reficiendis, vel in statu tenendis, quod huiusmodi pecunia per compotum legitinium in dictis Vsibus conuertatur, et si quid residuum suerit aut quicquid de cetero leuari contigerit ad vsus predictos integraliter et prouide conseruetur.

IT EM quod vbicumque pontes sumptibus et expensis noctris facere aut reficireses in statu tenere consueuimus ab antiquo, pro ipfis faciendis, reficiendis, vel in statu tenendis nullus noster subditus de catero aliquatenus contribuere teneatur.

IT E M quod quilibet nobilis aut alius quicunque ratione dionitatis sui feodi quod obtinet in ducatu Normaniae de catero veriscum et res vayuas in sua terra precipiat integraliter, prout in registro consuetudinis Normaniae cont inetur, quocûmque vsu contrarionon oba ante.

IT EM quod de cetero de triennio in triennium in ducatu nostro Normaniae inquisitores sufficientes et idoneos, nos et nostri successores mittere teneamur pro reformandis, corrige. dis et puniendis excesibus officialium nostrorum quorumcûmque qui officia nostragesserint in ducatu memorato.

ITE M quod in ducatu Normaniae nullus liber homo de cetero ponatur in questionibus el tormentis, nisi vehementes prasumptiones et vérisimiles coniecturae ipsum reddant suspectum de crimine capitali, et in eo casu in quo poni debebit in tormentis talibus subiiciatur et adco moderatis quod propter grauitatem tormentorum mors aut membri mutilatio aliquatenus non sequatur.

ITE M quod nullus aduocatus pro maiori causa vltra triginta libras Turonenses prosalario recipiat, in cateris vero minoribus causis ipfis aduocatis a iudice sua salaria statuantur fecundum qualitatem cause, consuetudinem fori, possibilitatem clientuli et industriam adud. cati, et de iis aduocari quolibet anno iuramentis propriis aistrigantur, et qui contrarium fecerit grauissime puniatur.

ITE M cum cause ducatus Normaniae fecundum patriae consuetudinem debeant termimari quod ex quo in Scacario nostro Rothomagensi fuerint terminatae vel sententialiter definitae per quamcuque viam ad nos vel Parlament um nostris Parisius de cetero nultatenus deferatur : nec etiam super causis dicti ducatus ad Parlamentù nostrii aliqui valeant adiornari.

ITE M quod quadragenaria prescriptio cuilibet in ducatu Normaniae de catero sufficiat pro titulo competenti, siue totali alta aut bassa iustitia contendatur siue de quocumque articulo ad airam aut bassam iustitiam siue ad alteram earumdem quomolibet, pertinenti, side ex quacumque alia re contendatur. Et si quisquam ducatus Normaniae cuiu scumque conditionis aut status existat aliquid de premisis aut aliquod pramissorumper quadraginta annos pacifice possederit super hoc nequaquam molestetur vlterius, aut à nostris iustitiariis. permittatur aliquatenus moletari : quinimo contrarium volens facere nullatenus admittatur, cum talibus ius, consuetudo, et ordinatio dicti proaui nostri euidentisimè aduersentur, quocumque zsu contrario non obstante. Perhec tamen in causis iuris patronatus Ecclesiarum nobis aut aliis non intendimus praiudicium generare : sed volumus constitutionem et consuetudinem scriptas super hoc inuiolabiliter obseruari.

ITEM quod de catero hareditas cuiuseûmque pro defectu solutionis nostrorum debitorum nostro patrimonio applicanda quantum valere posset in decem annis fide dignorum testimonio iur atorum legitime primitus astimetur : et pro tali astimatione et pretio non minori dicto nostro patrimonio absque alterius praiudicio asiignetur.

IT E M quod si alicuius hereditas nobis aut nostris successoribus obuenerit ob defectum solutionis nostrorum debitorum, quod intra annù in quo hareditas ad nos talliter deuenerit illi de genere ipsius cuius fuerit hareditas, aut dominus a quo tenebatur ipsahereditas in defectit illius de genere ad retrahendum de cetero sine difficultate admittantur : seruata inhac parte consuetudine parriz inter nostros subditos hactenus obseruata, vsu quocumque contrario non obtante.

Il EM quod propter quancunque donationem, permutationem aut alienationem qualemcunque de bonis ad nostrum patrimonium pertinentibus per nos aut nostros successores cuicûmque factam aut faciendam, dicti nostri subditi per illum in quem dictum nostrum patrimionium transtulerimus vt prafertur, in loco vel sub iudice remotiori trabi non poseint nec ipsi subditi comparere aut respondere teneantur quod it si antea tenebantur. ac etiamipsis. nostris subditis ducatus Normaniae ob hoc praiudicium aliquod nullatenus generetur, insuper per pramissa aut aliquod premissorum patriae consuetudinem non intendimus aliquatenus erga subditos immutari.

Il EM quod super executione litterarum obligationum coram nostris iudicibus confectarum, partes de catero nullatenus ponantur in processu : et si contrarium fiat non tencat ipso iure, nisi ex parte debitoris solutio allegeturein quo casu saisita manu nostra de quantitate petita probationes ex parte debitoris admittantur.

ITEM quod in nullo casu in mercato burse querelatus, nisi mercatum posiideat, respondere nullatenus teneatur etiam si nos mercatum bursa retrahere niteremur. Hec autem omnia et singula supradicta ad perpetuam rei memoriam nostris subditis quibuscunque huiusmodi dncatus Normaniae concessimus, concedimus, et auctoritate regia confirmamns, et ab omnibus nostris iustitiariis pra cipimus perpetuo inuiolabiliter obseruari. Datum apud Vicennum sub sigillo nostro anno Domini millesimo trencentesimo quintodecimo mense Iulio. Aliarum vero litterarum tenor est talis.