Sigles et abréviations
Titres des œuvres de Cicéron
|
Ac. |
Academica |
|
Ad fam. |
Epistulae ad familiares |
|
Ad Q. fr. |
Epistulae ad Quintum fratrem |
|
Att. |
Epistulae ad Atticum |
|
Brut. |
Brutus |
|
De or. |
De oratore |
|
Diu. |
De diuinatione |
|
Fat. |
De fato |
|
Fin. |
De finibus bonorum et malorum |
|
Inu. |
De inuentione |
|
Lae. |
Laelius, de amicitia |
|
Leg. |
De legibus |
|
Nat. |
De natura deorum |
|
Off. |
De officiis |
|
Opt. Gen. Or. |
De optimo genere oratorum |
|
Or. |
Orator |
|
Rep. |
De re publica |
|
Sen. |
De senectute |
|
Tim. |
Timaeus |
|
Top. |
Topica |
|
Tusc. |
Tusculanae disputationes |
|
Verr. |
In verrem actio |
Autres titres d’œuvres cités sous forme abrégée
|
Amm. |
Ammien Marcellin, Rerum gestarum libri. |
|
Arist. Hist. anim. |
Aristote, Historia animalium. |
|
Arist. Met. |
Aristote, Metaphysica. |
|
Arist. Phys. |
Aristote, Physica. |
|
Aug. C. Iul. |
Saint Augustin, Contra Iulianum. |
|
Aug. Ciu. |
Saint Augustin, De ciuitate Dei. |
|
Aug. Cons. Eu. |
Saint Augustin, De consensu Euangelistarum. |
|
Aug. Dialect. |
Saint Augustin, De dialectica. |
|
Aug. Ep. |
Saint Augustin, Epistulae. |
|
Aulu-Gelle, Noct. att. |
Noctes atticae. |
|
Char. GL |
Charisius, Ars grammatica, in Grammatici Latini, H. Keil (éd.), Leipzig, B. G. Teubner, 1855-1859, vol. I. |
|
DK |
Die Fragmente der Vorsokratiker, H. Diels, W. Kranz (éd.), Berlin, Weidmann, 1951-19526, 3 vol. |
|
DL |
Diogène Laërce, Vitae philosophorum. |
|
Firm. Err. |
Julius Firmicus Maternus, De errore profanarum religionum. |
|
Firm. Math. |
Julius Firmicus Maternus, Mathesis. |
|
Isid. Orig. |
Isidore de Séville, Etymologiarum siue Originum libri XX. |
|
K |
Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, ms. Reg. lat. 1762 IX° (édition : P. Schwenke, Philologus, Supplementband nº 5, 1889, p. 399-588). |
|
Lact. Epit. |
Lactance, Epitome diuinarum institutionum. |
|
Lact. Inst. |
Lactance, Diuinarum institutionum libri VII. |
|
Lact. Ir. |
Lactance, De ira Dei. |
|
LS |
The Hellenistic Philosophers, A. A. Long, D. N. Sedley (éd.), Cambridge – New York, Cambridge University Press, 1987, 2 vol. |
|
Min. Fel. |
Minucius Félix, Octavius. |
|
Nonius |
Nonius Marcellus, De compendiosa doctrina. |
|
PHerc. |
papyrus d’Herculanum |
|
Pline, Nat. hist. |
Pline l’Ancien, Naturalis historia. |
|
Prisc. GL |
Priscien, Institutiones grammaticae, M. Hertz (éd.), in Grammatici Latini, H. Keil (éd.), Leipzig, B. G. Teubner, 1855-1859, vol. II et III. |
|
Prob. GL |
Probus, De nomine excerpta, in Grammatici Latini, H. Keil (éd.), Leipzig, B. G. Teubner, 1855-1859, vol. IV. |
|
Prob. Verg. Ecl. |
Probus, In Vergilii Bucolica et Georgica commentarius, H. Keil (éd.), Halis, E. Anton, 1848. |
|
Quint. |
Quintilien, Institutio oratoria. |
|
Servius, Aen. |
In Vergilii carmina commentarii. |
|
Sext. Math. |
Sextus Empiricus, Adversus Mathematicos. |
|
SVF |
Stoicorum veterum fragmenta, H. von Arnim (éd.), Leipzig, B. G. Teubner, 1903-1924, 4 vol. |
|
Val. Max. |
Valerius Maximus, Factorum et dictorum memorabilium libri. |
|
Varron, LL |
De lingua latina. |
Manuscrits, éditions et philologues retenus pour l’établissement du texte et cités dans l’apparat critique
Manuscrits
Branche x
|
A |
Leidensis Vossianus : Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, ms. Voss. lat. F.84, parch., 116 f., IXe siècle. |
|
V |
Vindobonensis : Wien, Österreichische Nationalbibliothek, ms. 189, parch., 128 f., IXe siècle. |
|
P |
Vaticanus Palatinus : Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, ms. Pal. lat. 1519, parch., 88 f., fin Xe siècle-début XIe siècle. |
|
H |
Leidensis Heinsianus : Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, ms. B.P.L. 118, parch., 102 f., XIe siècle. |
|
L |
Laurentianus : Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, ms. Acq. e Doni 125, 178 f., XVe siècle. |
Branche y
|
F |
Florentinus Marcianus : Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, ms. San Marco 257, parch., 90 f., IXe siècle. |
|
B |
Leidensis Vossianus : Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, ms. Voss. lat. F.86, parch., 193 f., IXe siècle. |
|
M |
Monacensis : München, Universitätsbibliothek, ms. 4° 528, parch., 153 f., fin Xe siècle-début XIe siècle. |
Éditions et philologues
|
Aldina |
Édition d’Alde Manuce complétée après sa mort par Franciscus Asulanus (Francesco Torresano), Venise, 1523. |
|
Allen |
Édition de Henry Allen, Londres, B. Fellowes, 1836. |
|
Ascensiana1 |
Édition de Badius Ascensius (Josse Bade), Paris, 1511. |
|
Ascensiana2 |
Édition de Badius Ascensius (Josse Bade) et Jehan Petit, Paris, 1521. |
|
AUG. |
Saint Augustin, Epistulae. |
|
Baiter |
Édition de Johann Georg Baiter, avec Carl Ludwig Kayser, Leipzig, Tauchnitz, 1864, vol. VII de l’édition en 11 vol. |
|
Betuleius |
Xystus Betuleius (Sixt Birck), In Ciceronis libros III de natura deorum commentarius, Bâle, J. Oporin, 1550. |
|
Bononiana |
Édition de Benedictus Hectoris, Bologne, 1494. |
|
Buecheler |
Franz Bücheler, « Coniectanea », in Neue Jahrbücher für Philologie und Pädagogik, nº 105, 1872, p. 565-575. |
|
Clark |
Albert Curtis Clark, The Descent of Manuscripts, Oxford, Clarendon Press, 1918. |
|
Cochanouius |
Jan Kochanowski, Aratea, Cracovie, 1612. |
|
Creuzer & Moser |
Édition de Georg Heinrich Moser et Friedrich Creuzer, Leipzig, Hahn, 1818. |
|
Crinitus |
Pietro Crinito, De honesta disciplina, Florence, F. Giunta, 1504. |
|
Davies & Walker |
Édition de John Davies et notes de John Walker, Cambridge, C. Crownfield, 1718. |
|
Ernesti |
Édition de Johann August Ernesti, Leipzig, J. C. Martini, 1737-1739, 6 vol. |
|
Fleckeisen |
Alfred Fleckeisen, Kritische Miscellen, Leipzig, B. G. Teubner, 1864. |
|
Girard |
Jean-Louis Girard, « Probabilisme, théologie et religion : le catalogue des dieux homonymes dans le De natura deorum de Cicéron », in Hommages à Robert Schilling, H. Zehnacker, G. Hentz (dir.), Paris, Les belles lettres (Collection d’études latines. Série scientifique), 1983, p. 155-169. |
|
Gronovius |
Édition de Jacob Gronow, Leyde, P. Vander, 1692. |
|
Gulielmius |
Édition de Johann Wilhelm et Janus Gruter, Hambourg, G. L. Frobenius, 1618. |
|
Gyraldus |
Giglio Gregorio Giraldi, Historia Deorum Gentilium, Bâle, J. Oporin, 1548. |
|
Hand |
Ferdinand Hand, Adnotationes ad Wopkensii lectiones Tullianae, Iena, 1829. |
|
Heindorf |
Édition de Ludwig Friedrich Heindorf, Leipzig, J. A. G. Weigel, 1815. |
|
Klotz |
Édition de Reinhold Klotz, Leipzig, B. G. Teubner, 1855. |
|
LACT. |
Lactance, Diuinarum institutionum libri VII. |
|
Lambinus |
Édition de Denys Lambin, Paris, J. du Puy, 1565-1566. |
|
Lescaloperius |
Pierre Lescalopier, Humanitas theologica, Paris, S. Cramoisy, 1660. |
|
Madvig |
Notes de Johan Nicolai Madvig dans l’apparat de l’édition de Johann Georg Baiter (1864). |
|
Manutius |
Édition de Paul Manuce, Venise, 1541. |
|
Marsus |
Édition de Pietro Marso, Venise, Lazzaro de’Soardi, 1507. |
|
Müller |
Édition de Carl Friedrich Wilhelm Müller, Leipzig, B. G. Teubner, 1878. |
|
NONIUS |
Nonius Marcellus, De compendiosa doctrina. |
|
Pease |
Édition d’Arthur Stanley Pease, Cambridge, Harvard University Press, 1955-1958, 2 vol. |
|
Plasberg |
Édition d’Otto Plasberg, Leipzig, B. G. Teubner, 1911 (editio maior). |
|
PLIN. |
Pline l’Ancien, Naturalis historia. |
|
PRISC. |
Priscien, Institutiones grammaticae. |
|
PROB. |
Probus, In Vergilii Bucolica et Georgica commentarius. |
|
Ribbeck |
Scaenicae romanorum poesis fragmenta, O. Ribbeck (éd.), Leipzig, B. G. Teubner, 1871-1873, vol. I, Tragicorum romanorum fragmenta ; vol. II, Comicorum romanorum fragmenta. |
|
Romana |
Édition de Conrad Sweynheym et Arnold Pannartz, Rome, 1471 [editio princeps des œuvres philosophiques de Cicéron]. |
|
Usener |
Hermann Usener, « Variae lectionis specimen primum », in Neue Jahrbücher für Philologie und Pädagogik, nº 139, 1889, p. 369-397. |
|
Vahlen |
Johannes Vahlen, Opuscula academica, Leipzig, B. G. Teubner, 1907-1908, vol. II, p. 331-356. |
|
Veneta |
Édition de Wendelinus de Spira, Venise, 1471. |
|
Victorius |
Édition de Pietro Vettori, Venise, L. Giunta, 1536, vol. IV, p. 235-307. |
|
Vrsinus |
Édition de Fulvio Orsini, Genève, 1584. |
Termes latins utilisés dans l’apparat critique
|
ac : ante correctionem |
Leçon du manuscrit avant correction. |
|
accedit |
Signale qu’un manuscrit s’ajoute à la liste des manuscrits précédemment utilisés. |
|
add. : addidit |
Signale un ajout fait par un éditeur précédent dont le nom suit. |
|
addidi |
Signale un ajout de l’éditeur du texte. |
|
codd. : codices |
Indique que tous les manuscrits utilisés pour l’édition comportent la leçon mentionnée. |
|
deest / desunt |
Signale une lacune. |
|
deest usque ad |
Indique que le manuscrit est lacunaire jusqu’à… |
|
def. : deficit |
Signale que le manuscrit ne transmet pas la suite du texte. |
|
del. : deleuit |
Signale une suppression faite par l’éditeur dont le nom suit. |
|
deleui |
Signale une suppression par l’éditeur du texte. |
|
edd. : editiones |
Indique la conjecture adoptée par tous les éditeurs contre la ou les leçons des manuscrits. |
|
fortasse delendum ut glossema |
Suggère qu’il faut peut-être supprimer un passage parce qu’il s’agit d’une glose insérée dans le texte. |
|
hic incipit |
Indique que le manuscrit cité transmet le texte à partir du mot indiqué. |
|
mg : in margine |
Indique que le mot transmis est écrit dans la marge du manuscrit. |
|
m. rec. : manus recens |
Indique qu’un mot ou plusieurs sont écrits d’une main nettement postérieure à celle qui copie (du XVIe siècle ou plus récente). |
|
non leg. : non legitur |
Mot impossible à lire. |
|
om. : omisit |
Indique une lacune ponctuelle. |
|
pc : post correctionem |
Leçon du manuscrit après correction. |
|
ras. : in rasura |
Indique qu’un mot a été écrit après grattage pour effacer un autre mot. |
|
rursus incipit |
Signale qu’un manuscrit transmet à nouveau le texte après une lacune. |
|
tit. : titulus |
Désigne le titre de l’œuvre. |
|
transp. : transposuit |
Signale le déplacement d’une partie du texte dans le manuscrit cité. |
|
ut uid. : ut uidetur |
Signale que la lecture est peu sûre. |