- 1 Dufour (éd.), 2005-2013, vol. I et V. Outre des index très précieux, ce dernier volume offre 150 p (...)
1Le Recueil des rouleaux des morts, collection monumentale éditée par le regretté Jean Dufour1, est un outil exceptionnel pour caractériser la production poétique funéraire anonyme du xiie siècle. Au sein des réseaux de confraternité, ces rouleaux étaient de puissants moyens d’information et de célébration des défunts grâce au processus du porte-à-porte. Un porte-rouleau (rolliger ou rotulifer) s’annonçait dans chaque établissement, faisait circuler le faire-part de décès − qu’on appelle ‘lettre’ (littera) ou ‘encyclique’, rédigée généralement en prose – et demandait que chacun appose sur le rouleau de parchemin un ‘titre’ (titulus) portant des mots de condoléances. Pour la période qui nous intéresse, c’est-à-dire au xiie siècle, les titres de quelque importance sont tous en vers ; les autres se résument à quelques lignes de prières stéréotypées dénuées de visée littéraire, ce qui ne diminue en rien leur intérêt historique et prosopographique.
- 2 Sur Baudri de Bourgueil et les rouleaux des morts, voir ses poèmes édités et traduits par Jean-Yve (...)
- 3 Cette confrontation, hors de portée ici, pourrait faire l’objet d’une recherche passionnante.
- 4 Dufour (éd.), 2005-2013, vol. I, n° 114, 40, p. 412.
- 5 Ibid., vol. I, n° 114, 41, p. 413-415.
- 6 Ibid., vol. I, n° 122, 204, p. 585 (Versus Radulfi, filii Fulcredi Cadomensis) et vol. V, p. 74, s (...)
2Cette pratique mortuaire − qui à en croire Baudri de Bourgueil, était devenue une mode un peu fatigante2 − nous vaut donc un florilège tout à fait original de vers récoltés au fil des établissements visités par les rolligeri. La production est certes du tout-venant, mais elle s’avère précieuse, en ce sens qu’elle pourrait permettre de confronter les œuvres obscures de versificateurs occasionnels à celles de poètes réputés3. Cette production ‘triviale’ est aussi un témoignage fort sur l’enseignement du trivium : un nombre non négligeable de scripteurs se désignent comme des écoliers (scolares, discipuli, membres d’une schola) ; d’autres se nomment : on trouve un Otho iuvenis à Norwich4, à York un Benedictus, un Ricardus et un Petrus, qui complètent la grande pièce 41 du rouleau de Mathilde5 ; le Radulphus Cadomensis filius Fulcredi du rouleau de Vital de Savigny serait peut-être le célèbre Raoul de Caen, auteur des Gesta Tancredi, mais rien n’est moins sûr6. Dans cette moisson, foisonnante par le nombre mais répétitive et limitée par l’exclusivité de la thématique funéraire, il y a quelques vers talentueux et des perles inattendues, qui dépassent et transgressent la rhétorique mortuaire ; ce sont de belles exceptions.
- 7 Ibid., vol. I, n° 122, 2, p. 524, v. 5-6.
- 8 Ibid., vol. I, n° 122, 15, p. 532, v. 1-2.
- 9 Ibid., vol. I, n° 122, 17, p. 533, v. 1-2
- 10 La pronomination est une figure rhétorique qui remplace le nom propre par un attribut ou qui accum (...)
3Le centre de cette thématique est le paradoxe chrétien, qui place la vie dans la mort et inversement. On pleure la perte de l’être cher, mais on juge inutile de pleurer puisqu’il sera sauvé, ou tout au moins on en présente la requête à la fin du poème. Le deuil chrétien est fait de pleurs mêlés de joie ; ce contraste est un leitmotiv des rouleaux. Celui de Vital de Savigny se prête tout particulièrement à ce topos, car un défunt nommé Vitalis est une mine d’inspiration étymologique ; le rédacteur de Saint-Étienne de Caen n’y résiste pas et donne un distique élégiaque : Dicitur a vita Vitalis, sit sibi vita./ Quotque sonat nomen sibi felix compleat omen7, tandis que le rédacteur rouennais de la pièce 15 donne ce seul distique : Abbas Vitalis, qui vitam semper amavit, / Vivat et eterna luce fruatur. Amen8 ; son collègue, rouennais lui aussi, se montre plus subtil dans la pièce 17, où de Vitalis il extrait habilement virtus et alis (Abbas Vitalis, virtute nitentibus alis....ad astra volavit)9. La rhétorique de l’éloge se déploie dans les trois rouleaux ; elle se construit autour du nom des défunts Bruno, Vital ou Mathilde, elle joue avec les sonorités qui en font des rimes ou des refrains, elle use de la pronomination10.
- 11 Ibid., n° 105, 148, v. 6-9, p. 337.
- 12 Ibid., n° 114, 28, p. 409.
- 13 Ibid., n° 114, 18, p. 407.
- 14 Sur ce thème voir encore Goullet, 2010, p. 180-182.
4La rhétorique funèbre peut virer au réalisme macabre, par exemple dans le titre donné à Saint-Léger de Préaux, où l’on évoque les cadavres qui nourrissent les vers et les corps qui pourrissent11 ; c’est là un registre assez exceptionnel. Plus inattendue est la présence dans le rouleau de Mathilde de plaisanteries grivoises et misogynes comme celles de la Vox scolarium des ‘écoliers’ de la cathédrale de Bath12. Leurs consœurs, les nonnes de Shaftesbury, ayant déploré la mort de Mathilde13, les scolares de Bath leur répondent par un petit couplet sur la responsabilité d’Ève, qui aurait sali à jamais toute la gent féminine dans l’épisode de la chute originelle. Cette misogynie, entièrement fondée sur la tradition biblique du péché originel dont Ève fut l’instigatrice et Adam la victime, n’est pas l’apanage des scholars anglais : le rouleau de Mathilde en est parsemé14 ; elle est en soi une thématique littéraire, un lieu commun.
- 15 Malheureusement le rouleau mortuaire de l’abbé de Fécamp Guillaume II de Rots, mort le 26 mars 110 (...)
- 16 Sur la question, voir Goullet, 2010, cit. n. 2, p. 170-173.
5Pour donner une idée de la production poétique contenue dans les rouleaux, j’ai choisi d’en analyser trois parmi les plus importants qui ont déjà été cités : celui de Bruno le Chartreux (n° 105, mis en circulation en 1101-1103) ; celui de Mathilde, abbesse de la Sainte-Trinité de Caen (n° 114, mis en circulation en 1113-1114) ; celui de Vital de Savigny (n° 122, mis en circulation en 1123-1124)15. Ces rouleaux sont donc à la fois contemporains entre eux et passés dans des aires géographiques identiques ou voisines, parmi lesquelles j’ai sélectionné la Normandie et l’Angleterre. Il est inutile de présenter Bruno, fondateur de l’ordre des Chartreux, souvent célébré dans son rouleau comme professeur et ermite. Vital de Savigny, issu d’une grande famille et proche d’un frère utérin de Guillaume le Conquérant, qui lui confia des charges importantes, est le fondateur de l’abbaye normande de Savigny et de nombreux ermitages. Quant à Mathilde, abbesse de la Trinité de Caen, elle reste mal connue, mais ce qui est sûr, c’est qu’elle n’est pas la fille homonyme de Guillaume le Conquérant16.
- 17 Dufour (éd.), 2005-2013, vol. I, n° 114, p. 392-393.
- 18 Ibid., n° 105, p. 278-279.
- 19 A. N., L 966, n°4. Voir Dufour (éd.), 2005-2013, vol I, n° 122, p. 514-521.
- 20 Ibid., n° 114, 2, v. 1, p. 400 : Signat pictura quia non est mors nocitura.
- 21 Ibid., n° 114, 123, v. 5, p. 451 : Non scriptura vel pictura rotuli quem bajulas.
- 22 Ibid., n° 114, 212, v. 5-6, p. 494 : Sed cum pictura tibi testificante litura/ Felix virgineis gau (...)
- 23 Le mot litura est ici un équivalent de littera, confusion installée dès l’époque mérovingienne et (...)
- 24 Dufour (éd.), 2005-2013, vol. I, p. 396-399.
6Les trois rouleaux sont dans des états de conservation divers. Celui de Mathilde est l’un des plus impressionnants qui soient. Mesurant vingt mètres de long, il était opisthographe, c’est-à-dire écrit des deux côtés. Il fut conservé jusqu’au xviiie siècle dans le trésor de la Trinité de Caen, où on l’exhuma dans un état pitoyable ; il a aujourd’hui disparu, et on ne le connaît plus que par des copies incomplètes du xviie et du xviiie siècle, qui ne permettent pas de restituer le document original17. Le rouleau de Bruno fut récupéré en 1514 à la Chartreuse de Calabre et envoyé à la Grande-Chartreuse. François Dupuy en donna une édition à Bâle en 1515, avant que le rouleau ne soit détruit en juin 1562 dans la dévastation de la Grande-Chartreuse par les bandes du baron des Adrets ; toutes les éditions du rouleau de Bruno remontent donc à Dupuy18. Quant au rouleau de Vital, sauf le début, l’original est conservé aux Archives nationales19. Les rouleaux les plus prestigieux étaient ornés de peintures : cela fut vraisemblablement le cas de celui de Mathilde. Plusieurs titres font en effet allusion à une pictura : le premier vers du titre n° 220, le dernier vers du titre 12321 et les vers 5-6 du titre 21222. Le fait que, dès le titre n° 2, cette image soit évoquée trois fois en termes proches conduit à penser qu’il s’agit d’une seule et même peinture placée en tête du rouleau, une sorte de frontispice peint, représentant Mathilde au paradis entourée du chœur des vierges selon le titre n° 212 ; l’image peinte (pictura), et la lettre (litura)23 – terme par lequel on peut entendre ici soit la longue lettre-encyclique liminaire24, soit une brève inscription (titulus) en forme de ‘légende’ commentant l’image – signifient et certifient (testificante) ensemble la sainteté de Mathilde.
- 25 Le premier volume de la série publiée par Jean Dufour va jusqu’en 1180 et contient essentiellement (...)
7Étant donné la tradition manuscrite et éditoriale de nos trois rouleaux, il est évident que nous n’en lisons pas le texte original : le temps a dû marquer de son empreinte la langue et la métrique ; ce facteur, contre lequel nous ne pouvons rien, devra toujours demeurer en toile de fond. Par ailleurs la récolte est inégale : selon le rang du défunt et selon la présence ou l’absence de lettrés dans les établissements visités, lorsque le rolliger frappe à la porte, tantôt il ne recueille qu’une brève formule de prière pour le défunt et pour tous ceux de l’établissement, tantôt, au contraire, des pièces versifiées, qui feront l’objet de notre étude25.
- 26 La coupe trihémimère, comme son nom l’indique, se situe après le 3e demi-pied, et l’hepthémimère a (...)
8Pour sensibiliser les lecteurs qui ne seraient pas familiers à la prosodie et à la métrique médiévales, les textes présentés ont été appareillés des notes indispensables et surtout d’aides à la perception des schémas métriques : les dactyles sont figurés en gras, les spondées en romain, des barres verticales simples séparent les pieds ; des caractères en exposant indiquent la (ou les) césure(s) : un P marque la césure penthémimère dans l’hexamètre dactylique, un D suivi d’une barre verticale la césure du pentamètre dans le distique élégiaque. La diérèse est marquée par un D suivi d’un nombre correspondant à sa place dans le vers. Les coupes plus rares (trihémimère, hepthémimère, 3e trochaïque) sont représentées de la manière suivante : un T pour la trihémimère, un H pour l’hepthémimère et un F pour la 3e trochaïque.26. Les rimes internes sont signifiées par de l’italique, et les rimes externes par le souligné.
9Toute la production traitée dans les parties normandes et anglaises de nos trois rouleaux relève de la métrique dactylique. Les distiques élégiaques sont minoritaires mais très bien représentés, soit sous forme de poèmes entiers, soit au début, au milieu ou à la fin de poèmes hexamétriques.
- 27 Bède Le Vénérable, 1975.
- 28 Pour tout ce qui suit, voir Norberg, 1958.
- 29 Ibid., p. 7-10.
- 30 Sur ecclesia, eremus/ eremita, philosophia, voir n° 105, 146, v. 1, v. 8, v. 16 ; 155, v. 7 ; 153, (...)
- 31 Rouleau n° 114, 42, p. 415-416, v. 7.
- 32 Rouleau n° 105, 117, v. 1 : Poscitis | auxili|um, P prĕbe|at. Voir Norberg, 1958, p. 8-9, qui donn (...)
- 33 Rouleau n° 105, 132, v. 14 : Illē | qui bonus |est.
- 34 Rouleau n° 105, 132, v. 17 Quis tam | feli|cem P no|vit H at|quē sapi|entem ?
- 35 Ce fait est très courant ; on en trouve une occurrence dans le vers cité dans la note précédente : (...)
10Du point de vue prosodique, la poésie médiévale conserve une partie de ses caractères antiques, ou plutôt ses caractères tardo-antiques, que Bède avait rassemblés dans son De re metrica27. Au milieu du Moyen Âge, quelques grandes tendances s’accentuent28. Le phénomène prosodique le plus important est l’indifférenciation possible de toutes les voyelles, quelle que soit leur place dans le mot ou dans le vers29. C’est ainsi que, dans les poèmes des rouleaux, le –o de Bruno (comme aussi dans les finales des verbes de la 1re personne de l’indicatif), et le –a de Mathildis varient de quantité d’un poème à l’autre et même d’un vers à l’autre ; les mots latins d’origine grecque ne prennent pas en compte eux non plus la longueur des voyelles : la 2e syllabe d’ecclesia est toujours brève de même que la 2e syllabe de (h)eremita et (h)eremus ; toutes les syllabes de philosophia sont brèves en grec, mais pas ici30. En fin de vers, le i accentué de Maria s’allonge pour former le trochée final du vers. Les graphies médiévales étant instables, il suffit d’ajouter ou de retrancher une consonne pour faire varier les quantités : par exemple relligio entraîne de manière factice l’allongement de la syllabe re-, brève par nature ; mais religio orthographié avec un seul l peut aussi commencer par un re- long31. En revanche dans le rouleau de Bruno on trouve une occurrence isolée de l’abrègement du préfixe du verbe praebere > prebere ; la graphie –e au lieu de ae a-t-elle favorisé la chose32 ? Ce n’est pas sûr. Le e de ille s’allonge devant qui33 et l’enclitique –que devant sapientem34. À tout cela s’ajoute le fait que devant une césure toutes les syllabes peuvent s’allonger ; on parle alors de productio ob caesuram (allongement devant la césure)35.
- 36 Un exemple extrême : Imbu|tus fon|tē P to|tius | philoso|phie (n° 105, 146, v. 8) : le –e de fonte(...)
- 37 On trouve aussi quelques 3e trochaïques, accompagnées ou non d’une trihémimère et/ou hephthémimère (...)
- 38 On parle alors de versus caudati.
- 39 La dernière syllabe du premier hémistiche rime avec la dernière syllabe du vers : Poscitis | auxil (...)
11La métrique médiévale tend ainsi à devenir syllabique et de moins en moins quantitative36. L’absence totale d’élision et d’aphérèse dans notre corpus va en ce sens. Autre conséquence de la régression du modèle purement quantitatif : la césure penthémimère s’impose à environ 95% dans l’hexamètre dactylique37, accompagnée du phénomène médiéval par excellence qu’est la rime ; on la trouve en fin de vers38, mais plus souvent encore en position de rime interne, appelée aussi ‘léonine’39. À l’intérieur d’un même poème on peut passer de la rime léonine à la rime finale, ou à des rimes entre fins d’hémistiches, ou encore les cumuler ; la rime peut aussi être absente. Les rimes sont tantôt pauvres, tantôt réduites à l’assonance, ou bien riches, voire ‘très riches’, ornées de schémas complexes et suggérant parfois des fins mélodiques, sous l’influence des poèmes rythmiques.
- 40 Dufour (éd.), 2005-2013, vol. I, n° 114, 2, p. 400.
- 41 Voir Norberg, 1958, p. 66.
- 42 C’est le cas du poème n° 122, 12, v. 1-8.
- 43 Voir Norberg, 1958 p. 67.
12Prenons un exemple. À Saint-Gabriel, prieuré de Fécamp au nord-est de Caen, le titre n° 2 du rouleau de Mathilde commente une image peinte qui devait vraisemblablement se trouver avant l’encyclique, en tête du rouleau40. Hormis les quatre premiers vers et l’antépénultième, qui ont des rimes léonines, les autres hexamètres sont tous holodactyliques et divisés en trois parties (deux fois deux dactyles, plus la clausule héroïque). Les deux premières parties du vers riment ensemble, tandis que la fin du vers rime avec la fin du suivant (aaB/bbB). C’est encore là un détournement de l’hexamètre quantitatif vers une métrique syllabique, dans laquelle les coupes tombent après un nombre constant de syllabes et de pieds, contrairement à la métrique classique, où les coupes ne sont pas à la fin d’un mot mais à l’intérieur d’un mot. Le jeu des rimes – fondées sur un petit nombre de sonorités, ce qui provoque un effet obsédant – est une transposition des vers dits trinini salientes41, où les rimes internes se trouvent généralement après les coupes trihémimère et hepthémimère42 ; lorsque les rimes se trouvent après un groupe de deux dactyles, on les nomme tripertiti dactilici43. Ce système produit un rythme monotone et très rapide, en raison de la longueur de ces vers de 17 syllabes (le nombre le plus élevé qu’on puisse trouver dans un hexamètre) et de la fréquence des syllabes brèves, deux fois plus nombreuses que les longues si l’on excepte le dernier pied :
5Non erat| hostia D2 | quae mori|entia D4 | morte pi|aret.
Si foret | hostia D2 | digna per | omnia D4 | sacrifi|caret
Hanc homo. | Non erat D2 | hic neque D3 | venerat D4 | ut repa|raret
Vel pere|untia, D2 | vel P mori|entia D4 | vivifi|caret.
etc.
13On constate ici deux choses : d’une part la structure de la phrase est déconnectée de la structure du vers (ponctuation forte après homo) ; d’autre part on trouve, contre la métrique classique, des quadrisyllabes et des pentasyllabes en fin de vers. Cette irrégularité favorise l’abus de ce qu’on appelle la ‘coupe bucolique’, que Bède qualifiait de passio : selon lui c’était un inter-mot entre le 4e et le 5e pied, survenant comme une sorte d’accident ou de « hasard », et que les théoriciens médiévaux n’ont jamais interdit. Cet « accident » révèle une faiblesse de nos poètes, qui utilisent souvent des fins de vers formulaires, et qui les « pensent » en quelque sorte comme isolées du reste ; le couple penthémimère/ bucolique concourt à la monotonie. Or ici c’est bien l’effet recherché, car les deux dernières mesures du vers (rimes finales en -aret) constituent une sorte de refrain monotone qui interfère avec les deux rimes internes en –ntia.
- 44 Dufour (éd.), 2005-2013, vol. I, n° 114, 11, p. 405, ici v. 1-3.
14Le poème n° 114, 11, Versus cuiusdam neptis suae44, fonctionne lui aussi sur un mode quasi musical : le mot final Maria revient dans toutes les fins de vers et fait refrain ; les tonalités en –a et –e dominent, surtout dans les seconds hémistiches, et s’accordent avec celle du refrain :
Post obi|tum ma|tri || prope |sis, reve|renda Ma|ria
Nomine | Mathil|di || pia | sis, bene|dicta Ma|ria
Hanc bene | defen|das, || for|tis vir|tute Ma|ria
15Ces poèmes écrits dans l’urgence – à moins qu’on les ait préparés d’avance – sont les témoins d’une mixité métrique, encore quantitative mais déjà partiellement syllabique et rythmique.
- 45 L’ordre des textes est celui de l’édition de Jean Dufour, qui diffère en partie de l’itinéraire in (...)
16Dans la liste ci-dessous, qui nomme les établissements normands et anglais dans lesquels ont circulé les trois rouleaux, chacun des titres est accompagné du nombre de vers copiés sur le rouleau ; ces vers sont reproduits dans la seconde partie de l’article. Lorsque les vers ne dépassent pas le nombre de deux, je les ai signalés sans les reproduire : dans la liste ils sont annoncés par le sigle []. Ce sigle est également utilisé pour indiquer les titres qui n’ont produit que de très brèves formules de prières.
17Préaux (Saint-Léger), 117, p. 325 (3 hexamètres)
18Rouen (cathédrale N.-D.), 146, p. 336-337 (22 hexamètres)
19Rouen (Sainte-Trinité[-du-Mont]), 147, p. 337 (9 hexamètres)
20Préaux (Saint-Léger), 148, p. 337-338 (1 hexamètre + 6 distiques + 2 hexamètres)
21Bayeux (cathédrale N.-D.), 150, p. 338-339 (16 hexamètres)
22S.l. [Bayeux] (cathédrale N.-D.), 151, p. 339 (7 hexamètres, Versus scholares eiusdem urbis)
23[Bayeux] Saint-Georges, 152, p. 339 (7 hexamètres)
24Caen (Saint-Étienne), 153, p. 339 (5 distiques élégiaques)
25Cerisy[-la-Forêt] Saint-Vigor, 154, p. 340 []
26Coutances (cathédrale N.-D.), 155, p. 340 (7 distiques)
27S.l. [Coutances (cathédrale N.-D.) ?], 156, p. 340 (3 distiques, Versus scolares eiusdem urbis)
28Le Mont-Saint-Michel, 157, p. 340-341 (6 hexamètres)
29London, Cathedral S. Paul, 121, p. 326 (6 hexamètres)
30Canterbury (S. Peter), 128, p. 329 (2 hexamètres [])
31Bury (S. Edmunds), 129, p. 329 (1 distique élégiaque [▲])
32Bury (S. Edmunds), 130, p. 329 (1 distique élégiaque [▲])
33Spalding (S. Mary et S. Nicholas), 131, p. 329-330 (14 distiques)
34Lincoln (cathedral S. Mary), 132, p. 331 (12 distiques élégiaques)
35York (S. Mary), 133, p. 331 (2 distiques élégiaques)
36York (S. Mary), 134, p. 331-332 (12 hexamètres)
37[York (cathedral S. Peter)], 135, p. 332 (1 distique élégiaque [▲])
38[York (cathedral S. Peter)], 136, p. 332-333 (10 distiques élégiaques)
39Beverley (S. John), n° 105, 137, p. 333 (7 hexamètres)
40[York (cathedral S. Peter)], 138, p. 333 (12 hexamètres)
41[York (cathedral S. Peter)], 139, p. 334 (2 hexamètres [▲])
42[York (cathedral S. Peter)], 140, p. 334 (1 distique élégiaque [▲])
43[York (cathedral S. Peter)], 141, p. 334 (14 hexamètres)
44[York (cathedral S. Peter)], 142, p. 334-335 (5 distiques élégiaques)
45Chester (S. Peter), 143, p. 335 (5 distiques élégiaques)
46[Chester (S. Peter)], 144, p. 335 (12 hexamètres)
47Malmesbury (S.Mary, S. Aldhelm), 145, p. 335-336 (18 hexamètres + 1 distique élégiaque)
48Caen (Saint-Étienne), 1, p. 399 (20 hexamètres)
49Saint-Gabriel, 2, p. 400 (22 hexamètres)
50Sées (Saint-Martin), 4, p. 401 [▲]
51Bayeux (cathédrale N.-D), 5, p. 401-402 (7 hexamètres)
52Saint-Vigor le Grand, 6, p. 402 [▲]
53Fontenay[-le-Marmion] (Saint-Étienne), 7, p. 403 (3 distiques élégiaques)
54Beaumont[-en-Auge] (Notre-Dame), 8, p. 403 [▲]
55Winchester, cathedral (S. Peter, S. Swinthun), 9, p. 403-404 [▲]
56Winchester (S. Peter, S. Grimbald), 10, p. 404 [▲]
57Winchester (S. Mary, S. Edburga), 11, p. 404-405 (8 hexamètres + 1 distique élégiaque ; 8 hexamètres, Item ; 12 hexamètres, Versus cuiusdam neptis suae)
58Wherwell, Holy Cross, S. Peter, 12, p. 405-406 [▲]
59Amesbury, S. Mary, S. Melot, 13, p. 406 (2 hexamètres [▲])
60Salisbury, cathedral (S. Mary), 14, p. 406 [▲]
61Wilton, S. Mary, S. Edith, 15, p. 406 [▲]
62[Lewes], S. Pancras, 16, p. 406 [▲]
63Wilton, ‘scola’, 17, p. 406-407 (6 hexamètres, Guitoniensis scolae)
64Shaftesbury (S. Mary, S. Edward), 18, p. 407 (12 hexamètres)
65Milton, S. Mary, S. Samson, 19, p. 407-408 [▲]
66Exeter (Cathedral S. Mary, S. Peter), 20, p. 408 (8 hexamètres)
67Burton [upon Trent] (Modwenstow), 21, S. Mary, p. 408 [▲]
68[Lenton] Holy Trinity, p. 408, 22 [▲]
69Exeter (S. Nicholas), 23, p. 408 (3 hexamètres)
70Montacute, S. Peter, 24, p. 408 [▲]
71Muchelney, S. Peter, 25, p. 409 [▲]
72Glastonbury, S. Mary, 26, p. 409 [▲]
73Bath, cathedral (S. Peter), 27, p. 409 [▲]
74[Bath] (scolares), 28, p. 409 (20 hexamètres, Vox scolarium)
75Malmesbury, S. Mary, S. Aldhelm, 29, p. 409 [▲]
76Tewkesbury, S. Mary, 30, p. 410 [▲]
77Winchcombe, S. Mary, 31, S. Kenelm, p. 410 [▲]
78Evesham (S. Mary, S. Egwin), 32, p. 410 (8 hexamètres)
79Pershore (S. Mary), 33, p. 410 (4 hexamètres)
80York, Holy Trinity, 34, p. 411 [▲]
81Malvern, S. Mary, S. Michael, 35, p. 411 [▲]
82Coventry, cathedral (Holy Trinity, S. Mary), 36, p. 411 [▲]
83Tutbury, S. Mary, 37, p. 411 [▲]
84Blyth, S. Mary, 38, p. 411 [▲]
85Selby (S. German), 39, p. 411-412 (7 distiques élégiaques)
86Norwich (cathedral Holy Trinity), 40, p. 412 (versus Othonis iuvenis, 6 distiques élégiaques)
87York (S. Mary), 41, p. 413-415 (versus Benedicti, 50 hexamètres ; versus Ricardi, 14 distiques élégiaques ; versus Petri, 8 hexamètres)
88York (cathedral S. Peter), 42, p. 415-416 (11 hexamètres)
89Lincoln (cathedral S. Mary), 43, p. 416-417 (18 hexamètres)
90Crowland, S. Bartholomew, S. Guthlac, 44, p. 417 [▲]
91Spalding, S. Mary et S. Nicholas, 45, p. 417 [▲]
92S. Benet of Hulme, 46, p. 418 (8 hexamètres)
93Ramsey (S. Benedict), 47, p. 418-419 (9 hexamètres)
94Huntingdon, S. Mary, 48, p. 419 [▲]
95S. Albans, 49, p. 419-420 (8 hexamètres + 1 distique élégiaque)
96London (Westminster, S. Peter), 50, p. 420 (10 hexamètres)
97[London] cathedral (S. Paul), 51, p. 420 [▲]
98Bermondsey, S. Saviour, 52, p. 421 [▲]
99Southwark, S. Mary, 53, p. 421 [▲]
100Rochester, cathedral, 54, p. 421 [▲]
101Malling, S. Mary, 55, p. 421 [▲]
102Canterbury, cathedral (Christchurch), 56, p. 421 [▲]
103[Canterbury], S. Peter, S. Augustine, 57, p. 421 [▲]
104Battle, S. Martin, 58, p. 421 [▲]
105Troarn, S. Martin, 59, p. 421 (2 hexamètres [▲])
106Saint-Sauveur[-le-Vicomte], 60, p. 422 [▲]
107Lisieux (cathédrale Saint-Pierre), 61, p. 422-423) (5 distiques élégiaques ; Item 3 distiques élégiaques)
108Lisieux (N.-D.[-du Pré]), 62, p. 423-424 (9 hexamètres)
109Cormeilles (N.-D.), 64, p. 424-425 [▲]
110Préaux (Saint-Pierre), 65, p. 425 [▲]
111Préaux (Saint-Léger), 66, p. 425-426 (10 hexamètres)
112Grestain (N.-D.), 67, p. 426 [▲]
113Le Bec-Hellouin (N.-D.), 68, p. 426-427 (14 hexamètres)
114La Croix-Saint-Leufroy, 69, p. 427-428 [▲]
115Jumièges (Saint-Pierre), 70 [▲]
116Saint-Wandrille, 71, p. 428-429 (4 hexamètres)
117Montivilliers (N.-D.), 72, p. 430 (8 hexamètres)
118Fécamp (La Trinité), 73, p. 430 [▲]
119Longueville[-sur-Scie] (Sainte-Foy), 74, p. 431 [▲]
120Saint-Victor[-l’Abbaye], 75, p. 431 (4 hexamètres)
121Rouen (cathédrale N.-D.), 76, p. 431-432 (4 distiques élégiaques ; Item 10 hexamètres)
122Rouen (Saint-Amand), 77, p. 432 [▲]
123Rouen (Saint-Ouen), 78, p. 433 (4 hexamètres)
124Rouen (Sainte-Trinité[-du-Mont]), 79, p. 433 (5 hexamètres)
125Rouen (Saint-Paul), 80, p. 433-434 (4 hexamètres)
126Évreux (Saint-Sauveur), 81, p. 434 [▲]
127Évreux (cathédrale N.-D.), 82, p. 434 [▲]
128Évreux (Saint-Taurin), 83, p. 434-435 (1 hexamètre [▲])
129Conches[-en-Ouche] (Saint-Pierre), 84, p. 435 (2 distiques élégiaques)
130Lyre (N.-D.), 85, p. 435 [▲]
131Saint-Évroult, 86, p. 436 [▲]
132Bernay (N.-D. [-de-la-Couture]), 87, p. 436 [▲]
133[Saint-Pierre-sur-]Dives (N.-D.), 88, p. 437-438 [▲]
134Saint-Sever[-Calvados], 89, p. 437 (3 hexamètres + 2 pentamètres)
135Cerisy[-la-Forêt] (Saint-Vigor), 90, p. 437 (7 hexamètres)
136Montebourg (N.-D.), 91, p. 438 [▲]
137Lessay (Sainte-Trinité), 92, p. 438-439 (13 hexamètres)
138Bénévent[-l’Abbaye] (Saint-Barthélemy, 93, p. 439 [▲]
139Coutances (cathédrale N.-D.), 94, p. 439-440 (18 hexamètres)
140Avranches (cathédrale Saint-André), 95, p. 440 (17 hexamètres ; Item 14 hexamètres)
141Le Mont-Saint-Michel, 96, p. 441-442 (4 hexamètres)
142Lessay (Sainte-Trinité), 1, p. 523 [▲]
143Caen (Saint-Étienne), 2, p. 523-524 (6 hexamètres)
144Caen (La Trinité), 3, p. 524-525 (10 distiques élégiaques)
145Bayeux (cathédrale N.-D.), 4, p. 525-526 (11 hexamètres + 4 distiques élégiaques + 9 hexamètres)
146Troarn (Saint-Martin), 5, p. 526 [▲]
147[Saint-Pierre-sur-]Dives (N.-D.), 6, p. 526-527 [▲]
148Lisieux (cathédrale Saint-Pierre), 7, p. 527) (9 hexamètres)
149Lisieux (N.-D.[-du Pré]), 8, p. 528 [▲]
150Cormeilles (N.-D.), 9, p. 528 [▲]
151Préaux (Saint-Pierre), 10, p. 528-529 [▲]
152Préaux (Saint-Léger), 11, p. 529 [▲]
153Grestain (N.-D.), 12, p. 530 (15 hexamètres ; Item 29 hexamètres)
154Beaumont[-en-Auge] (Notre-Dame), 13, p. 531 [▲]
155Bernay (N.-D.[-de-la-Couture]), 14, p. 532 [▲]
156Rouen (cathédrale N.-D.), 15, p. 532 (1 distique élégiaque+6 hexamètres)
157Rouen (Saint-Ouen), 17, p. 533 (11 hexamètres)
158Rouen (Saint-Amand), 18, p. 533-534 [▲]
159Rouen, S. Trinité-du-Mont, 19, p. 534 (2 hexamètres [▲])
160Rouen (Saint-Paul), 20, p. 534 (2 distiques élégiaques)
161Rouen (N.-D.[-du Pré]), 21, p. 534-535 [▲]
162Saint-Georges-de-Boscherville, 22, p. 535 [▲]
163Jumièges (Saint-Pierre), 23, p. 535 [▲]
164Saint-Wandrille, 24, p. 535 [▲]
165Lillebonne (clercs), 25, p. 536 [▲]
166Montivilliers (N.-D.), 26, p. 536 [▲]
167Fécamp (La Trinité), 27, p. 536 [▲]
168Longueville[-sur-Scie] (Sainte-Foy), 28, p. 537 [▲]
169Longueville[-sur-Scie] (clercs), 29, p. 537 [▲]
170Auffay (N.-D.), 30, p. 537 [▲]
171Fécamp (Mathilde recluse, et un clerc), 31 p. 537 [▲]
172Saint-Victor [l’Abbaye], 32, p. 537 [▲]
173Gloucester (S. Peter), 83, p. 554-555 (2 hexamètres + 4 distiques élégiaques)
174Tewkesbury (S. Mary), 84, p. 555 [▲]
175Evesham (S. Mary), 85, p. 555 (4 hexamètres)
176Pershore (S. Mary), 86, p. 555 (3 hexamètres)
177Worcester, cathedral (S. Mary), 87, p. 556 [▲]
178Coventry, cathedral (Holy Trinity, S. Mary), 88, p. 556 [▲]
179Burton [upon Trent] (Modwenstow), S. Mary, 89, p. 556 [▲]
180Tutbury, S. Mary, 90, p. 556 [▲]
181Breedon, canons, 91, p. 556-557 [▲]
182Blyth, S. Mary, 92, p. 557 [▲]
183York, S. Mary, 93, p. 557 [▲]
184York, cathedral (S. Peter), 94, p. 557 [▲]
185Selby, S. German, 95, p. 557 [▲]
186Ramsey, S. Benedict, 96, p. 557 [▲]
187Norwich, cathedral (Holy Trinity), 97, p. 557 [▲]
188Benet of Hulme, 98, p. 558 [▲]
189Barking, S. Mary, S. Ethelburgha, 99, p. 558 [▲]
190[London], Westminster, S. Peter, 100, p. 558 [▲]
191Abingdon (S. Mary), 101, p. 558-559 (6 hexamètres ; Item alterius 4 hexamètres)
192Eynsham (Holy Trinity, S. Mary), 102, p. 559 (4 hexamètres)
193Oxford (Holy Trinity, S. Frideswide), 103, p. 559-560 (8 hexamètres)
194Rochester, cathedral (S. Andrews), 104, p. 560 [▲]
195Canterbury, cathedral (Christchurch), 105, p. 560 [▲]
196[Canterbury], S. Peter, S. Augustine, 106, p. 560 [▲]
- 46 À partir du titre 108 apparaissent des établissements qui ne sont ni normands ni anglais ; ils ne (...)
197[Lewes], S. Pancras, 107, p. 560 [▲]46
198Cerne, S. Peter, 141, p. 569 [▲]
199Sherborne, S. Mary, 142, p. 569 [▲]
200Hinckley, S. Mary, 145, p. 570 [▲]
201Battle (S. Martin), 146, p. 570 (7 hexamètres)
202[Lenton], Holy Trinity, 147, p. 570 [▲]
203Amesbury, S. Mary et S. Melor, 152, p. 571 [▲]
204Wilton (S. Mary, S. Edith), 153, p. 571 (14 hexamètres)
205Mulcheney, S. Peter, 154, p. 571 [▲]
206Bath, cathedral (S. Peter), 155, p. 572 [▲]
207Malmesbury, S. Mary, S. Aldhelm, 156, p. 572 [▲]
208[Barnwell], S. Giles, 157, p. 572 [▲]
209Belvoir, S. Mary, 158, p. 572 [▲]
210Wymondham, S. Mary, 159, p. 572 [▲]
211Pontefract, S. John Evangelist, 160, p. 572 [▲]
212[Nostell], S. Oswald, 161, p. 573 [▲]
213Bridlington, S. Mary, 162, p. 573 (1 distique élégiaque [▲])
214York, Holy Trinity, 163, p. 573 [▲]
215[Great] Bricett, S. Leonard, 164, p. 573 [▲]
216Lincoln, cathedral (S. Mary), 165, p. 573 [▲]
217Bardney (S. Oswald), 166, p. 573-574 (20 hexamètres + 1 distique élégiaque)
218Winchester, cathedral (S. Peter, S. Swithun [Old Minster], 182, p. 579 [▲])
219Winchester, S. Peter, S. Grimbald [New Minster], 183, p. 579-580 [▲]
220Winchester, S. Mary et S. Edburga [Nunnaminster], 184, p. 580 (1 hexamètre [▲])
221Romsey, S. Mary, 185, p. 580 [▲]
222Salisbury (Cathedral S. Mary), 186, p. 580-581 (7 hexamètres ; Pueriles versus 10 hexamètres + 4 distiques élégiaques)
223Shaftesbury, S. Mary, S. Edward, 187, p. 581 [▲]
224Milton, S. Mary, S. Samson, 188, p. 582 [▲]
225Montacute, S. Peter, 189, p. 582 [▲]
226Glastonbury, S. Mary, 190, p. 582 [▲]
227Ely, cathedral, 191, p. 582 [▲]
228Spalding, S. Mary, 192, p. 583 [▲]
229Crowland, S. Bartholomew et S. Guthlac, 193, p. 583 [▲]
230Thorney, S. Mary et S. Botolph, 194, p. 583 [▲]
231Peterborough, 195, p. 583 [▲]
232Wallingford, Holy Trinity, 196, p. 583 [▲]
233[Bury] S. Edmunds, 197, p. 583 [▲]
234Thetford, S. Mary, 198, p. 583 [▲]
235Eye, S. Peter, 199, p. 584 [▲]
236Colchester, Holy Trinity, 200, p. 584 [▲]
237Stratford[-at-Bow], S. Leonard, 201, p. 584 [▲]
238London, Christchurch, 202 (1 distique élégiaque [▲])
239Southwark, S. Mary, 203, p. 584 (4 hexamètres)
240London, cathedral (S. Paul), 204, p. 585 (Versus Radulfi, filii Fulcredi Cadomensis,
2416 hexamètres + 2 distiques élégiaques + 12 hexamètres + 1 distique élégiaque + 1 hexamètre)
242Reading, S. Mary, 205, p. 585 [▲]
243Merton, S. Mary, 206, p. 586 [▲]
244Malling, S. Mary, 207, p. 586 [▲]
245Arundel, S. Nicholas, 208, p. 586 [▲]
246Dans la partie normande du rouleau n° 105, 11 titres contiennent des poèmes et un seul titre en est dépourvu ; dans la partie anglaise tous les titres contiennent des poèmes, dont 6 (sur un total de 19) ont moins de 3 vers. Dans la première partie normande du rouleau n° 114, la moitié des 8 titres contiennent des poèmes ; dans la partie anglaise, sur 50 titres on en compte 32 sans poèmes ; parmi les 18 poèmes, un seul a moins de 3 vers ; dans la seconde partie normande du rouleau, on compte 18 titres en prose et 19 titres avec poèmes (un seul poème a moins de trois vers). Le rouleau n° 122 compte, pour sa partie normande, un seul titre de moins de 3 vers, 8 titres sont munis de vers sur un total de 22 ; pour sa partie anglaise, 3 titres ont moins de 3 vers chacun, 12 titres ont des poèmes et 57 en sont démunis.
1Poscitis | auxili|um,P prebe|at quod | Christus in | evum.
Bruno|nis peti|musP mi|granti | corpore | Summus
Quatenus | opta|tiP con|cedat | munera | regni.
1Ecclesi|e sanc|te P to|tius | lugeat | ordo,
Huma|ni gene|ris P flens | irrepa|rabile | damnum
Mundo | deces|sit P mun|dani| victor ho|noris
Bruno pa|ter, sanc|te P fun|dator | relligi|onis ;
5Cuius | tanta pi|am P vi|tam H com|mendat ho|nestas,
Ut sit e|um cui|quam P non | equipa|rare po|testas.
Ipse fu|it sapi|ens, P vir | nobilis, | indole | fulgens,
Imbu|tus fon|te P to|tius | philoso|phie ;
In quo | cum vir|tus P probi|tatis | viva ni|teret,
10Glorifi|cos fas|ces, P qua |promeru|isse va|leret,
Procul|tator o|pum, P cunc|torum | spretor ho|norum,
Et mun|di stul|tam P pede | contulit | ambiti|onem
Et studi|o sanc|tam P fun|davit |relligi|onem.
Mundum | decli|nans, P mun|di H sub|limia | vitans
15Ele|git poti|us P pri|vata | degere | vita.
Sed quam|vis humi|lis P cla|rus H meri|tis ere|mita,
Cuius | magnifi|ce P quoni|am seri|em pie|tatis
Nemo re|ferre va|let, P ac|tusve pi|e boni|tatis,
His pre|termis|sis, P preci|bus nos | invigi|lemus,
20Atque Pa|trem sum|mum P de|vota | mente ro|gemus,
Ut pater | eximi|us P vi|tali | luce fru|atur,
Iustus et | agmini|bus P ius|torum | consoci|etur.
1Quamvis | mens homi|nis P nes|cit dis|cernere, | finis
Quis sit | cuncto|rum ; P sed | fons et o|rigo bo|norum,
Cui patet | occul|tum, P nec | quid di|mittit in|ultum,
Nos tamen, | ut mo|res P de|signant | exteri|ores,
5Dulcis et | emeri|te P pia | consum|matio | vite,
Credimus, | ad supe|ros P quos | vester | transiit | heros.
Que vos | ora|tis P de |votis | concele|bratis,
Hec ea|dem nos|tris P ex|poscimus | ut faci|atis,
Ut vi|vant Chris|to, P quos | carcere | solvit ab | isto.
1Hic Leo|degari|iP titu|lusH des|cribitur | almi,
A faci|e mor|tisP nequit | ullus | sistere | fortis,
Sed fu|mo simi|lisD | vita vi|ri steri|lis,
Labitur | ut ven|tusP pul|cherrima | nata iu|ventus.
5Eque | tollun|turD | pessimus | atque bo|nus.
Omnes | morte ru|untP ter|ramque ca|davera | querunt
In nihi|lum veni|unt,D | vermibus | esca flu|unt.
Corpora | putres|cunt,P que |viva su|perba fu|erunt,
Horrida |fit ca|ro,D | mortua | cuncta ca|ro.
10Mox homo | cum mori|tur,P sta|tim sua |fossa pa|ratur,
Charus | post nul|lusD | curat ha|bere su|us,
Sed soci|at cine|riP iam | fetens | corpus a|mici.
O quam |vanus a|mor,D | cum cadit |omnis ho|nor !
Bruno|ni dedi|mus,P quod |debitus | exigit | usus,
15Vos et i|dem nos|trisD | per|solvite | subtitu|latis.
1Strenuus | et for|tis P con|serva|tor mona|chorum,
Providus | et mor|tis, P fun|dator | coenobi|orum
Sancto|rumque pa|trum P pius | et cle|mens imi|tator,
Sola|men fra|trum, P sanc|te vir|tutis a|mator,
5Morum | correc|tor P ius|tus, pia | spes mise|rorum,
Iustici|e rec|tor, P cus|tos et u|bique bo|norum,
Moribus | orna|tus, P vas | et ple|num pie|tatis,
Fortiter | arma|tus P clype|o ve|re probi|tatis,
Huma|ne Bru|no P subi|it ius | condici|onis,
10Cetibus | angeli|ce P con|iungen|dus legi|onis.
Non ibi | rapto|res P habi|tant, nec | turba re|bellis
Nec pra|vi mo|res P ibi | sunt, sed | quisque fi|delis.
Quo nobis | adi|tum P tribu|at rex | perpetu|alis,
Mortis | post obi|tum P pro|tectio | spiritu|alis.
15Spiritus | hic sum|ma P Bru|nonis | pace fru|atur
Luceque | splendiflu|a P pie|tate De|i poti|atur.
1Hic dolor, | o Bru|no, P plus | quam pro|cessit ab | uno ;
Unde do|let, plan|git, P quam | mors tua |funditus | angit !
Non lachry|mando pa|rum P com|munis | turba scho|larum
Atque ge|nu pro|no P ta|li vidu|ata pa|trono
5Pro meri|to dan|do P dif|fundit | vota pre|cando
Et re|gem pos|cit, P qui | cuncta la|tentia | noscit,
Ut tibi | det vi|tam, P te |suscipi|ens ere|mitam.
1Flos ere|mita|rum, P lu|men mi|rabile, | clarum
Sydus, | Bruno, pa|trum P vigor, | ordo, | regula | fratrum
Exem|plarque vi|e P ce|lestis | fonsque so|phie,
Has teti|git me|tas, P quibus | omnis | clauditur | etas.
5In nume|ro fra|trum P te | scripsimus, | optime | patrum,
Sedula | devo|te P fun|dendo pre|camina | pro te,
Ut pie|tate De|i P tibi | detur | pars requi|ei.
1Si vel |per gemi|tumP vel | per lacry|mas dare | vitam
- 47 J’ai corrigé mundusque en mundus.
Hic mun|dus pos|set,D | mundus47 u|trunque da|ret,
Ut sibi | subla|tumP semel | elice|ret redi|vivum
Bruno|nem, mise|risD | spem, decus, | auxili|um,
5Qui sec|tans ere|mumP propri|amque cru|cem baiu|lando
Actu | comple|vit,D | ore quod | edocu|it,
Remigi|umque te|nensP fide|i spem | fixit in | astris,
Et rate | feli|ciD | iam mare | transili|it.
Et quia | non per | seP va|let ullus | posse be|ari,
10Hunc im|mensa De|iD | gratia |iustifi|cet.
1Christus,| docto|rumP doc|tor, fons | atque bo|norum,
Donet | Bruno|niD | quo meru|ere bo|ni.
Esse De|um ve|rumP sequi|tur non | esse se|verum,
Huic igi|tur placi|dusD | sit sine | fine De|us.
5Nam genus | huma|num,P con|fectum | crimine | vanum,
Iste pa|ter docu|itD | quam meli|us potu|it,
Christi | manda|tumP pan|dens, dare | munus a|matum
Servan|ti vi|tamD | dat quia | perpetu|am.
Nec so|lum ver|bis,P ut | durus | doctor, a|cerbis
10Perdocet, | ast fac|tisD | persequi|tur propri|is.
Perpetu|a vi|taP cur |non caret |hic ere|mita,
Est quoni|am ve|rusD | solum in | orbe De|us.
Quod peti|tis ves|tris,P hoc | Christus |det quoque |nostris,
- 48 Le pentamètre est incomplet, j’ai restitué <labe>.
Insimul | ut soci|iD | sint sine | <labe>48 De|i.
1Bruno, | multo|rumP pre|ceptor |grammati|corum,
Cunctis | corpore|umD | nunciat | interi|tum.
Grammati|cus, rhe|tor,P dia|lecticus | astrolo|gusque
Effuge|rent mor|tem,D | si fugi|enda fo|ret.
5Sed quia | mors nul|laP nequit |aufer|ri medi|cina,
Semper | quisque su|umD | cogitet | interi|tum.
1Mira De|i vir|tus P mi|randos | perficit | actus.
Quosdam | iustifi|cat, P quos|dam de | morte re|pulsat.
Quos vult, |igno|rat, P quos |vult, soli|de sibi | firmat ;
In quibus | hic Bru|no, P vir | relligi|onis a|mator,
5Colligi|tur, capi|tur, P fe|liciter | annume|ratur,
Huius |sicut o|pus P rotu|li con|testifi|catur.
1Tanti | fama vi|ri P dif|fusa sub | ultima | mundi
Excitat | arden|tes P in | digna pre|camina | mentes,
Et licet, | ut qui|mus, P com|plere pe|tita ve|limus,
Vota pro|bato|rum P pas|sim H pro|missa vi|rorum
5Nos pro | posse mo|nent, P Domi|num H memo|rare Bru|nonem
Deces|sumque su|i P mis|sis H cele|brare quot|annis.
1In mun|do ruti|latP so|lis iubar | et ruti|lando
Transit et | exce|ditD | sidera | clara po|li ;
Sic et | Bruno|nisP sapi|entia | tanta re|fulsit,
Inter | Franco|rumD | sidera | solus ut | hic
5Esset | cuncto|rumPflos |et fons | philoso|phorum.
Flos speci|osus e|ratD | fonsque pro|fundus e|rat.
Ex hoc | mana|vitPsapi|entia | tanta per | orbem,
Ut quos | imbue|ret,D | philoso|phos face|ret.
Splendor | sermo|nisPfuit | et lux | relligi|onis,
10Eius | relligi|oD | scitur u|bique sa|tis ;
Eius | doctri|naP sunt | facti | tot sapi|entes,
Quos mea | mens nes|citD | et mea | penna ta|cet ;
Eius in | exem|ploP sunt | multi | relligi|osi
Et sec|tato|resD | discipu|lique cru|cis.
15 Ipse cru|cem Chris|tiP tulit | et sua | cuncta re|liquit,
Seque ne|gando si|biD | profuit | ipse si|bi.
Dives, | famo|sus,P fa|cundusP et gene|rosus
In mun|do nitu|it,D | sed sibi |displicu|it.
Mundus et | ipsi|usP res | et mun|dana po|testas
20Non sibi | chara fu|it,D | omnibus | abstinu|it.
Nullus a|mor vel ho|norP nocu|ere De|um siti|enti ;
Sed que|rendo De|um,D | fugit in | exili|um.
Exul e|rat patri|e,Ploca | presidi|umque Ma|rie
Obtinu|it, cu|iusD | filius | ipse fu|it.
25Felix | exul e|rat,P quem | Virgo Ma|ria re|cepit.
Hec sibi | refugi|umD | prestet et | auxili|um,
Fiat e|i por|tus,P cu|ius fuit | integer | ortus
Filius | eter|nus,D | sit tibi | certa sa|lus.
1Transis|ti mun|doPse|curus, | maxime | Bruno,
Quem quia | sprevis|ti,D | ni nocu|isse pu|to.
Te volu|it re|busPfal|lacibus | illaque|are,
Sed tibi | prospici|ensD | non cadis | in laque|um.
5Obtulit | iste qui|dem,Pque | pronus | stultus a|dorat,
Hoc est | diviti|asD | et bona, | que pere|unt.
Et quia | nemo po|testPho|rum splen|dore be|ari,
Quippe ni|hil pro|sunt,D | sed nimis | offici|unt,
Omnibus |adiec|tis,Pere|mum le|tus peti|isti,
10Hoc so|lum cupi|ensD | posse pla|cere De|o.
Nec bona | fama vi|riPlatu|it dis|persa per | orbem,
Sed vaga | permul|tosD | commonu|it popu|los.
Profuit | et mul|tisPdansexem|plum famu|landi
Ille, | qui bonus |est,D | qui Domi|nus Deus |est.
15Hoc igi|tur meli|usPqui ho|mo pos|set medi|tari ?
Ista sa|lus mul|tisD | profuit | atque ti|bi
Quis tam | feli|cemPno|vitH at|que sapi|entem ?
Non no|vi ta|lemD | nec tibi |consimi|lem.
In te | reve|raPpatu|it sapi|entia | vera,
20Te pie|tas Domi|niD | nutriit | et docu|it.
Hunc e|ligi|stiPpre | cunctis, | hunc et a|masti,
Quem qui|cunque co|lit,D | non colu|isse pu|det.
Sit tibi | lux, patri|a,Prequi|es et | gloria | parta,
Cui ser|vire fu|itD | gloria | sola ti|bi.
1Filius | ecclesi|aePmor|tali | carne so|lutus,
Bruno | vir sa|piens,D | quod sua | facta pro|bant,
Non est | ploran|dus,Pquia | numquam | iam rui|turus,
Spes, amor | atque fi|des,D | quod meru|ere, te|net.
1O si | voce re|i P di|vini | pompa tro|phei
Posset | lauda|ri, P vel | plene | notifi|cari !
Sed quia | defice|ret, P nisi | se mea | vox cohi|beret,
Quod mihi | velle da|tur, P per|fecte | posse ne|gatur.
5Sed tamen | absque mo|ra P sur|gat mea | per mare | prora,
Ut, si | fas de|tur, P Chris|tum lau|dando pre|cetur.
Laus tibi, | summe Pa|ter, P cui | subditur | inferus | ater,
Laus tibi, | laus, Chris|te, P cui | subiacet | iste.
Celes|tis do|ni P da | premia, | queso, Bru|noni ;
10Ut tibi, | qui vix|it, P qui | mundo | se cruci|fixit,
Vivat in | eter|num P nec | mortis | tangat A|vernum.
Quod peti|tis vo|bis, P im|pendite | mutuo | nobis.
1Fama pri|us no|bisP retu|lit, quam | litera | vestra,
Non de | morte qui|dem,D | sed boni|tate vi|ri.
Gemma do|mus Domi|niPBru|no fuit | atque co|lumna,
Et fide|i ve|rusD | cultor a|postoli|ce.
5Vera fi|des e|ius,P vir|tutibus | edifi|cata,
Ethere|as e|desD | edifi|cavit e|i.
Gloria, | diviti|e,Pper|sona, sci|entia | rerum
Illi | clara sa|tis,D | sed pede | pressit e|a.
Sunt que | dant homi|niPpost | mortem | vivere | posse,
10Nec tamen | hec pos|suntD | morte ca|rere da|re.
Mors premit | omne ca|put ;Pque | si cui | parcere | posset,
Certe | Bruno|niD | parcere | debue|rat.
Mors bona, | mors fe|lix,Psi | mors est | illa vo|canda,
Quam sequi|tur requi|esD | vitaque | perpetu|a.
15Si quid e|i ter|renaFde|ditHcon|tagio | sordis
(Nam sine | pecca|toP | vivere | nemo po|test)
Abluat | illa De|us,Pqui tri|nus vi|vit et u|nus
Et det e|i requi|em,D | dicat et | omnis A|men.
Quod peti|tis ves|trisPiam | fecimus | et faci|emus,
20Et peti|mus, nos|trisD | ut faci|atis i|dem.
1Bruno, | quod spre|vit P vi|vens, in | morte re|liquit.
Nam mun|dum fu|git P mun|danaque | vilia | dixit.
Christo | servi|vit, P qua|re ce|lum pene|travit.
Ipsi|us ta|les P trans|mittere | sed quia | fratres
5Chartam | fece|runt, P nos|tri domi|ni volu|erunt
Pro famu|lo tan|to P pos|tremo | tempore | functo
Offici|um ser|vis P gra|tum per|solvere |cunctis.
- 49 J’ai corrigé quia en qui, pour des raisons évidentes de métrique et de sens (qui… doletis).
1Qui49 ca|su mor|tis, P sub|lato | patre, do|letis,
- 50 Les finales –am et –em, qui se sont nasalisées au Moyen Âge, peuvent rimer entre elles.
Ponite | tristici|am, P manet | omnes | exitus | idem50.
Hinc est | pensan|dum, P quia | mundi | gloria | fenum,
Ad tem|pus flo|ret, P flo|rens per|transit et | aret ;
5Et quia | sic flo|ret P flo|rens, sic | transit et | aret,
Decli|nemus e|am, P magis | inqui|rendo fu|turam.
Iam pre|cessi|sti, P iam | regula, | Bruno, fu|isti,
Iam con|clusi|sti P quod | caute | proposu|isti.
Flore|bas mun|do P fragi|li, sed | flore ca|duco
10Sprevi|sti mun|dum P fragi|lem flo|remque ca|ducum,
Contem|plati|ve P que|rens suc|cedere | vite,
Quam tibi | conce|dat, P qui | secla per | omnia | regat.
1Eter|nam se|dem P no|bis in|vidit et | edem
Eter|ne se|dis P fac|tus prior | exul et | edis,
Arboris | illici|te P dum | gustum | suggerit | Eve.
Gustat, | fit gus|tans P mor|talibus | addita | fatis
5Porre|xitque vi|ro, P ca|su simi|lis rui|turo.
Immor|talis e|rat, P si|cut dei|tatis i|mago,
Immor|talis e|rat, P cos|tis e|ducta vi|rago ;
Sed mox | post gus|tum P mor|tales | effici|untur
Deiec|tuque gra|vi P para|diso | deici|untur.
10Intra|vit mun|dum P mors | effera, | subdidit | illum
Legibus | illa su|is, P mori|tur, qui | nascitur | omnis.
Parcere | non no|vit, P sed | nec tibi, | Bruno, pe|percit.
Apposu|it patri|bus, P iam | sit tibi | vivere | Christus
Et rap|tum mun|do P te | restitu|at para|diso.
1Carmina | si pos|sentP tan|toH pro|desse pa|trono,
Iam prod|esset e|iD | musa ca|nora me|i.
Carmina | cantas|setP titu|loH frui|tura pe|renni,
Mille mo|dis tan|toD | psalleret | illa vi|ro,
5Psalleret | illa vi|ro,P studi|osa | mente ma|nuque
Linguaque | magnifi|cumD | magnifi|caret e|um.
Sed quia | defunc|toP ni | prosunt | carmina | laudis,
Virtus | summa De|iD | propiti|etur e|i,
Torrue|rat Phe|busP bis | sex oc|toque di|ebus
10Libram, | cum vi|taD | dis|cessit ab | hac ere|mita.
1Gloria | iusto|rum,P so|latia | sola re|orum
Bruno fu|it vi|vensD | parque do|lor mori|ens.
Toti|us cle|riP decus, | exem|plar quoque | veri,
Mors dolor ! | eripu|it,D | dum | pater oc|cubuit.
5Effec|tus mona|chusP prius,H | hinc ere|mitaque | rectus
Gratia | summa De|iD | propiti|etur e|i.
Huc ten|dunt vo|ta,P quo | propiti|atio | tota
Sit fragi|li vi|teD | sub brevi|tate si|te.
Huic fuit | octo|brisP im|manibus | edita | probris
10Finis | sexta di|esD |, sit sibi | iam requi|es.
1Perso|ne titu|lus P sub | nomine | pretitu|latus
Virginis | et Ma|tris, P quam | post Domi|num colit | orbis,
Diver|sos luc|tus P mun|dus sonat | undique | totus,
Ad mul|tas mor|tes P se|cum du|cendo co|hortes.
5Proster|nit cunc|tos P sa|cro bap|tismate | lotos,
Sicut | demons|trat P Bru|nonis | clara lu|cerna.
Is cum | multo|rum P lau|detur | voce vi|rorum,
Sit meri|tis mo|rum P spec|tabilis | eximi|orum.
Lege ta|men mor|tis P sors | hunc tulit | impia | portis.
10Flemus | vobis|cum, P sed o|pus quid ad | haec nisi | Christum
Poscere, | quod requi|es P sibi | sit post | funera | perpes.
Ut ves|tris func|tis P dedi|mus, sic | vos date | nostris.
1Hic bonus | athle|ta, P cu|ius cele|berrima | vita
Istic | narra|tur, P lau|dabilis | esse pro|batur.
Nam si | sic vi|xit, P pre|sens H ut |chartula | dixit,
Et si | munifi|cus P fuit | et pius | atque pu|dicus,
5Si sibi|met par|cus P fuit, | indi|gnis quoque | largus,
Si cal|cator o|pum, P si | spretor | delici|arum,
Si ver|bis cul|tus P fuit | et bene | morige|ratus,
Est quid o|pus ver|bo, P quid | dicere | plura la|boro ?
Iam nunc | tanto|rum P ce|lum tenet | arte bo|norum ;
10Nam sibi | pro meri|tis P est | redditus | astriger | axis.
Nunc igi|tur Bru|no P le|tatur et | heret in | uno.
Unum | susce|pit P Bru|no, qui | multa re|liquit.
Est tamen | hoc so|lum P cunc|tis pres|tantibus | unum
Si quam | sit ma|gnum, P iuvat | hoc ad|discere | lucrum,
15Sat di|cam brevi|ter P pau|cisque do|cebo pa|tenter.
Susce|pit Chris|tum P so|lamen | dulce la|borum,
Quid pro|dest igi|tur, P quod | nos sibi | versifi|camur ?
Sed puto, | profice|re, P si | dico ‘De|us, mise|rere’.
Ast quoni|am ne|mo P pec|caminis | est sine | nevo,
20Si quod ha|bet faci|nus, P tu bone | terge De|us.
1Que tibi, | Mathil|dis P lau|dum pre|conia |dentur ?
Digna qui|dem T que|sita di|u H non | inveni|entur.
Laus mona|charum, | lux, P honor | et dia|dema fu|isti.
Flent tibi | subjec|te, P quia | morti | succubu|isti,
5Congau|dendo tu|ae P vi|tae H de | morte que|runtur.
Veraque | de ve|ris, P de | multis | pauca lo|quuntur.
Cumque tu|as cupi|unt P boni|tates | amplifi|care
Illas | diminu|unt P quas | non pos|sunt reci|tare.
Dicunt | pauxi|llum, P quae |dicunt | vera pro|bantur ;
10Propter | tantil|lum, P to|tum H di|xisse pu|tantur.
Prima si|bi ma|ter, P es | vitae | norma se|cundae.
Huic sis | exem|plum, P quia | non opus | est ali|unde.
- 51 Sur les vers 13-15, appelés tripertiti dactylici, voir Introduction.
51Fortis ad | omnia D2 | gesta vi|rilia D4 | sufficis | isti.
Maxima | praemia D2 | per tua D3 | praelia D4 | promeru|isti.
15Mors tibi | gloria, D2 | celica D3 | gaudia D4 | dat tibi | funus.
Post obi|tum tribu|it P meri|tum H tibi D4 | trinus et | unus.
Est nimi|um T te | flere F, pi|um H te |commemo|rari,
Quamvis | non sit o|pus, P est | pro te | dulce pre|cari.
O ma|ter dul|cis, P tibi | sit coe|leste be|amen.
20Hic scrip|tis sit i|dem P cunc|tisque fi|delibus. | Amen.
1Signat | pictu|ra P quia | non est | mors noci|tura
Cui vult | propiti|a P fie|ri H pia | virgo Ma|ria.
Dira fu|it mor|tis P lex | quondam, | quam leo | fortis
In cruce | prostra|vit P mori|ens H mun|dumque pi|avit.
- 52 Les quinze vers suivants sont également des tripertiti dactylici.
552Non erat| hostia D2 | quae mori|entia D4 | morte pi|aret.
Si foret | hostia D2 | digna per | omnia D4 | sacrifi|caret
Hanc homo. | Non erat H D2 | hic neque D3 | venerat D4 | ut repa|raret
Vel pere|untia, D2 | vel P mori|entia D4 | vivifi|caret.
Ergo de|cens fuit D2 | et P bene | congruit D4 | utili|tati,
10Ut fie|ret Deus D2 | hostia D3 | qua reus D4 | integri|tati
Redditus D1 est homo. D2 | Cum deus D3 | est homo D4 | virgine | natus,
Tunc homo | funditus D2 | antea | perditus D4 | est reno|vatus.
Fit Deus | omnia, D2 | presbiter, | hostia. D4 | Crux fuit| ara.
Hac cadit | hostia, D2 | mors ruit | impia, D4 |pestis a|mara
15In cruce | sternitur, D2 | hac caro | pungitur. D4 | Unde la|vamur
Hinc aqua | profluit. D2 | Hinc cruor | effluit D4 | unde pi|amur.
Ergo pa|tet via, D2 | celica | menia D4 |qua repe|tamus,
Vita fi|delibus D2 | est Deus | omnibus. D4 | Hunc rogi|tamus
Det veni|am tibi. D2 | Te soci|et sibi, D4 | fons boni|tatis,
20 Christus, | Mathil|dis ; P tibi | detur | vita per|hennis,
Denique | fratribus D2 | atque so|roribus D4 | hic titu|latis
Det vi|tae mu|nus P Deus, | est qui | trinus et | unus. Amen.
1Cetibus | angeli|cis P gau|det soci|ata Ma|thildis,
Si sem|per vi|xit, P no|bis ut | littera | dixit !
Sed qui | munda|no P sor|descunt | pulvere | cuncti
Nodos | pecca|ti P rum|pat mise|ratio | Christi ;
5Insuper | et requi|em P tribu|at super | astra per|hennem,
Que preci|bus ius|tis P do|netur | subtitu|latis. Amen.
1Mundi | Salva|tor,P coe|li ter|raeque Cre|ator,
Qui reg|nat sum|miD | dives in | arce po|li,
Annuat | huic requi|emP ma|tri vi|tamque pe|rennem,
Et faci|at sanc|tisD | associ|are su|is.
5Necnon | et nos|triP poti|antur | luce pe|renni,
Ipsius | et vul|tumD | conspici|ant placi|dum.
1Proh dolor ! | Argen|tum,P ves|tis, nec | gemma, nec | aurum,
Nec pie|tas,P nec |nobili|tas,P nec | larga po|testas,
Morta|li cui|quamP pos|sunt de|fendere | vitam.
Nil igi|tur prod|estP cumu|latio | diviti|arum,
5Ni mere|amur in | hisP con|sortia | coelico|larum.
Hec bona | multa da|batP quae | vita be|ata pro|babat,
Cui Deus | in ter|risP cul|men do|navit ho|noris.
Praesen|tem vi|tamP li|quit cupi|endo pe|titam
Mathil|dis, sum|miP de|poscens | premia | regni.
10Summi | summa De|iD | gloria | detur e|i.
1Nos ma|tris lau|dem P meli|us reti|cendo co|lemus.
Nam con|digna lo|qui P quia | non datur, | inde ta|cemus.
Suffici|at tamen | hoc P quod | huic ex | corde fa|vemus ;
Proditur | et quic|quid P meri|tis minus | esse te|nemus.
5Sic res |occul|tas P colit | offici|osa vo|luntas,
Huic ut | majo|rem P pari|at sine | voce fa|vorem ;
Clamet | lingua ta|men : P ‘Tibi | sit, pia | donna, be|amen,
Nosque tu|um mun|das P faci|at tibi | dogma se|cundas.
1Post obi|tum ma|tri P prope |sis, reve|renda Ma|ria
Nomine | Mathil|di P pia | sis, bene|dicta Ma|ria
Hanc bene | defen|das, P for|tis vir|tute Ma|ria
Ne tene|bras time|at, P te | praeduce|, clara Ma|ria
5Non hos|tis noce|at, P te | visa, |virgo Ma|ria
Insidi|ans tace|at, P te | iudice, | domna Ma|ria
Et frau|des repri|mat, P te | convin|cente, Ma|ria
Mox procul | aufugi|at, P bona, | te ter|rente, Ma|ria
Hec eat | in requi|em, P te | dante, co|lenda, Ma|ria
10Iunga|tur sanc|tis, P te, | iusta, iu|bente, Ma|ria
Corre|gnetque De|o, P te |presule, |digna Ma|ria.
1Cur, mors, | sic sae|vis ? P Cur, | inquam, | sic furi|bunda,
Pluribus | exis|tis P satis | atque sa|tis treme|bunda ?
Regia | quam coe|li P sus|cepit | gratula|bunda ?
Evomis | ecce ma|trem P tris|tis nimis | ac geme|bunda.
5Huic prece | solva|mus P quod | debe|mus siti|bunda.
Expedit | hoc cunc|tis P reno|vatis | fluminis | unda.
1O mors | crude|lis P nul|lique pro|bata fi|delis,
O mors | immi| tis, P ni|gri soror | impia | Ditis,
Quid sic | egis|ti ? P Quid | sic ma|trem rapu|isti ?
O ma|ter di|lecta P ni|mis, reve|renda ma|gistra,
5Tu, decus | omne tu|is, P post|quam te | fata tu|lerunt,
Qualiter | ecclesi|ae P ceci|dit ro|busta co|lumna !
Sed non | omni|no P ruit | haec ro|busta co|lumna ;
Semper ho|nos T no|menque tu|um H lau|desque ma|nebunt.
Christe De|us, ruti|lo P di|tans il|lam para|diso,
10Mathil|di mise|rere, F tu|ae mise|rere pu|sillae,
Quae tibi, | dum vi|xit, P de|vota | mente co|haesit,
Haesit, o|bedi|vit, P colu|it, di|lexit, a|mavit.
1Indicat | effec|tus P non | longos | temporis | actus.
Actus | esse bre|ves P mons|trant no|bis mori|entes.
Vita ca|duca bre|vis P nul|li manet | ista per|hennis.
Decipi|tur lon|gae P qui | querit | tempora | vitae.
5Huius | defunc|tae P mun|danae | summula | metae
Longam | spem rese|cat P qua | quisque ma|nentia | querat.
Quae sibi | quaesi|vit, P Chris|to de|vota, Ma|thildis
Nunc frui|tur requi|e, P capi|endo | premia | vitae.
1Diviti|ae re|gum P cinis | est et | gloria | foenum.
Sicut | flos foe|ni, P sic | transit | gloria | mundi.
Flos et | herba ca|dunt, P sic |corpus et | ossa pe|ribunt.
1Quid furi|tis non|nae ? P Quid a|matis | carmen i|nane ?
Dicite | rem tan|dem, P rem |tandem | dicite | plane.
Quid nos | buccicre|pa P ser|monum | mole gra|vatis ?
Quid teri|tis tem|pus P ven|tosaque | verba ro|tatis,
5Insui|tis ver|sus P et | plora|tus pue|riles ?
Quid mors, | sera li|cet, P ve|nas ir|rupit a|niles ?
Nonne pu|det, que|so, P no|bis in|dicere | fletum,
Quod de|fecit a|nus, P subi|it quod | femina | loetum ?
Certe | iure sub|it P le|talem | femina | sortem :
10Impor|tavit e|nim P muli|ebris | suasio | mortem.
Addo quod | illi|us P fer|tis H super | aethera | vitam,
Nec dubi|tatis e|am P soli|o re|gni redi|mitam.
Hoc igi|tur quan|tum P care|at rati|one vi|detis,
Quod vos | de domi|na, P cum | gaudeat | ipsa, do|letis.
15Proptere|a, mone|o, P moe|rori | ponite | metas,
Et mani|bus plau|sus P et | laudes | edite | laetas.
Sin lacri|mis ple|nas P huic |indul|getis ha|benas,
Dandum | livo|ri, P non | vero | credo do|lori.
Nam mala | si mors | est, P subit | illam | femina | iure ;
20Si bona, | non il|lam P pati|tur bona | femina | dure.
1Virgini|tas sum|mae P geni|tricis | digna Ma|riae
Mathil|di requi|em P tribu|at, decus | atque le|vamen,
Quo mors | nata|lis P fiat | eius | perpetu|alis,
Laete|turque po|lo P Domi|no su|mens bona | solo,
5Ac nihil | adver|sum P pati|atur, | sed bene | versum
Sit quic|quid volu|it P bene, | dixit| iure, vel | egit.
Praefuit | in ter|ris P ani|mabus ; | sentiat | astris
Gaudia | quadra|ti ; P faci|at quod | gratia | Christi.
1Christe De|us, rutil|o P di|tans ius|tos para|diso,
Mathil|de T mise|rere, F tu|ae H mise|rere pu|ellae,
Quae tibi, | dum vi|xit, P de|vota | mente co|haesit,
Haesit, o|bedi|vit, P colu|it, di|lexit, a|mavit.
1O vos | fulgen|tesP opi|bus, mun|dana se|quentes,
Cum mise|ri si|tis,D | vana quid | appeti|tis ?
Cur non | pensa|tisP quan|tum noce|at quod a|matis ?
- 53 J’ai corrigé doce en docet.
Quantum | quippe no|cetD | vita be|ata do|cet53
5Permanet | ecce pa|rumP pos|sessio | diviti|arum.
Diviti|ae pere|unt ;D | dampna ta|men pari|unt.
Has, quae | migra|vit,P nun|quam Ma|thildis a|mavit,
Sed bacu|lo fide|iD | rexit o|vile De|i.
Insig|nita bo|nisP et a|matrix | religi|onis
10Haec ma|trona fu|it,D | vivere | dum potu|it.
Si tamen | hanc le|sitP quic|quam viti|i, quod in|haesit,
Indul|gendo, pi|usD | abluat | ipse De|us.
Et quoni|am ta|lisP fuit | haec ma|ter speci|alis,
Cum Chris|to soli|oD | regnet in | aethere|o.
1Commen|dant ali|i,P com|mendant |scripta Ma|thildim
Et vi|tae meri|tumD | iustici|aeque mo|dum.
Scribere | disposu|iPtan|tae prae|conia | laudis ;
Sed mihi | verbo|rumD | copia | pauca fu|it.
5Primiti|as Domi|noPdum | libat | virgini|tatis,
Perpetu|a meru|itD | virgini|tate fru|i.
Virgo di|cata De|o,Pre|bus sub|tracta ca|ducis,
Perce|pit meri|toD | praemia | digna su|o.
In lau|des gemi|tusPrede|ant, in | gaudia | fletus :
10Nil di|gnum lacri|misD | vita pe|rennis ha|bet.
Transiit | ad vi|tamPfe|lix et | plena di|erum,
Et meru|it spon|siD | regna vi|dere su|i.
- 54 Dans la copie partielle du xiie siècle (Paris, BnF lat. 12652) les vers sont copiés comme ici, ave (...)
1Quam vos | defle|tis, P non | nos de|flemus o|bisse,
Coeles|tem patri|am P quam | nos spe|ramus ad|isse.
Hinc ves|tram ma|trem P non | exhor|remus a|bisse,
Perpetu|am coe|nam P quam | non dubi|tamus in|isse.
5Dilec|tae ma|tris P non | debet | morte gra|vari
Quisquis e|am cre|dit P iam | iam super | astra lo|cari.
Carnea | iam mo|les P nes|cit lacri|mis repa|rari ;
Spiritus | astra pe|tens P se | scit sine | fine be|ari.
Vivere | si pos|set, P vo|bis de|beret a|mari ;
10Vivere | non potu|it, P vo|bis de|bet tole|rari.
Funere | pro ca|rae P ni prodest | collacri|mari,
Dum lacri|mis ves|tris P vi|tae neque|at revo|cari.
Non vos | flere de|cet P si | carnis | debita solvit,
Nam Sal|vator e|am P pec|cati | lege re|solvit ;
15Sed gau|dere de|cet P quod | carnis | claustra re|liquit.
Nam, nisi | falla|mur, P coe|lestia | regna pe|tivit.
Littera | nam prae|sens P no|bis mons|trare vi|detur
Pro boni|tate su|a P quod e|i bona | vita pa|retur.
Littera | iam prae|sens P non | debet | falsa pu|tari,
20Quae con|testa|tur P sed |debent magnifi|cari.
Littera | iam prae|sens P nunc | nobis | signifi|cavit
Quod bene | vos re|xit, P quod | vos dum | vixit a|mavit ;
Littera | testa|tur P quod | vobis | profuit | illa ;
Dum tamen | enitu|it P fo|mes vir|tutis in | illa,
25Praefuit | et vo|bis, P con|testans | littera | dicit ;
Profuit | atque si|bi, P dum | carnis | lubrica | vicit.
Haec Satha|nae laque|os P mul|to co|namine | stravit,
Dum se | subiec|tas P vir|tutibus | accumu|lavit,
Hostis et | anti|qui P sem|per mo|limina | fregit,
30Et sibi | subiec|tis P ius levi|tatis ab|egit,
Coelica | lucra si|bi P vi|vendo do|cendo pa|ravit.
Ut capi|atis i|dem, P ser|vate quod | aedifi|cavit.
Regula | iustiti|ae P fuit | eius | semita | vitae ;
Quam sua | facta te|gant P ves|tisque de|cus poli|mitae ;
35Atque do|mus Domi|ni P di|lexerat | illa de|corem,
Cui pro | posse su|o P mul|tum do|navit ho|norem.
Omnibus | illa bo|nis P vir|tutibus | irradi|abat ;
Et do|nec vi|xit, P sem|per tibi, | Christe, va|cabat.
Extol|lamus e|am P quia | vivens | tot bona | fecit,
40Quae, quod |defle|tis, P pon|dus vio|labile | iecit.
Mathil|dem ves|tram P pari|ter nunc | magnifi|cemus,
De qua | spem cer|tam P quod | semper | vivat ha|bemus.
Sed quia | nullus ho|mo P prae|senti | vivat in |aevo
Qui do|nec vi|vit P pecca|ti sit sine | naevo,
45Mathil|di cul|pae P si | quid car|nalis ad|haesit,
Deleat | ipse De|us, P cui | vivens | semper in|haesit. Amen.
Vestrae | Mathil|dis P suc|currat | virgo Ma|ria. Amen.
Propiti|etur e|i P sanc|tissima | virgo Ma|ria. Amen.
Vestram | Mathil|dem P tue|atur | virgo Ma|ria. Amen.
50Et sit e|i clipe|us P pia | mater | virgo Ma|ria. Amen.
1O homi|num sine | laude ge|nus,H quod, | vivere | natum,
Ipsum | se propri|oD | perdidit | arbitri|o !
Nil sine | laude ma|gisPquam | quod na|tura de|coris
Non in|vita su|oD | iure ca|rere tu|lit.
5Factus ho|moTsine | fraudeF bo|nus,H qui, | si volu|isset,
Viveret | aeter|num,D | nec cari|turus e|rat
Imperi|o re|rum.P Iam | mente su|perbus i|niqua,
Noluit | utili|terD | subditus | esse De|o.
Unde, pri|ore bo|noPvacu|atus, ad| ima lo|catur,
10Effici|turque mi|norD | inferiore su|o.
Omnis | quippe De|iPsequi|tur na|tura fa|vorem,
Natu|rae re|gemD | destitu|ens homi|nem.
Infe|lix igi|turPnun|quid sine | fine per|ibit ?
Non, in|quam, Deus | estD | qui dedit | auxili|um.
15Ille mo|ri veni|ensPde | nostro | sumpsit ut | esset
Articu|lum mor|tisD | solvere | causa De|o.
Tali | nempe mo|doPde | nostro | nostra re|demit,
Ut foret | inde sa|lus,D | venerat unde do|lor.
Lex tamen | ob cul|pam,Pcul|pa pere|unte, re|mansit,
20Ut sem|per mane|atD | unde la|boret ho|mo.
Id rati|one qui|demPcons|tat dic|tante pro|batum,
Quo meli|or propri|oD | spes foret | ex meri|to.
Haec tibi, | Mathil|dis,Ptan|torum | causa la|borum
Et levis | et dul|cisD | spe meli|ore fu|it.
25Hac quoque | de cau|saPnon | rerum | cura co|egit
Quin re|bus mal|lesD | praeposu|isse De|um.
Et quia | fecis|ti,Ppro|sit tibi | gratia | Christi,
Qui tibi | virtutemD | contulit | atque fi|dem.
1Si pos|set lacri|misPrevo|cari | vestra Ma|thildis,
Iam mul|tis lacri|misD | es|set revo|cata Ma|thildis.
Sed quia | non pos|suntPlacri|mae revo|care Ma|thildem,
Ergo pre|ces stude|antD | super | astra lo|care Ma|thildem.
5Si quid | commi|sitPper | carnis | debili|tatem,
Ignos|cat Chris|tusD | sibi | per soli|tam pie|tatem.
Quod peti|tis ves|trisPdo|nari | praetitu|latis,
Hoc peti|mus nos|trisD | do|nari | subtitu|latis ;
1Heu ! res | crude|lis, P res | dirae | conditi|onis !
Pallida | mors re|gum P tur|res ino|pumque ta|bernas
Sorte pa|ri pul|sat, P nec e|am quis | munere | placat.
Turpes, | formo|sos, P in|doctos | atque pe|ritos,
5Notos, | igno|tos, P truti|na com|pensat e|adem.
Quae si | diviti|is P pos|set preci|busve mo|veri,
Vel si | religi|o P mol|liret | castaque | vita,
Tu laque|os mor|tis P ru|pisses | iure, Ma|thildis.
Rex tibi | coelo|rum, P con|sola|tor mise|rorum,
10Pace fru|i ve|ra P coe|li con|cedat in | aula !
Concio | sacra|rum P te | suscipi|at mona|charum !
1Heu quan|tum pri|mi P lacri|marum | culpa pa|rentis
Attulit ; | est et ad|huc P ea | nostrae | sarcina | gentis.
Carmine | quo pote|ro P te | dignas | enume|rare
Laudes, | Mathil|dis, P vel | pectore | quo memo|rare ?
5Debita | iam car|nis P sol|visti | morte pu|dica,
Fraude pa|ter pri|mus P meru|it quae | captus i|niqua.
Caste | vixis|ti ; P vi|tam vi|vens meru|isti.
Morte pi|a mori|ens P mise|ram mor|tem renu|isti.
Vos de|flere li|quet P ; sed | iam gau|dete, so|rores,
10Hanc ves|tram ma|trem P mise|ros posu|isse do|lores,
Exiit | exili|um P pati|enter, | plena di|erum.
In patri|am redi|it P lux, | gloria, | flos muli|erum.
Coniugis | horta|tum P si | primus ho|mo renu|isset,
Non sua | posteri|tas P mor|talia | iura sub|isset,
15Sed quia | plebs hu|mana F gra|vi te|lo fuit |icta.
Pro vete|ri no|xa P mors |est sibi | poena re|licta.
Haec igi|tur mori|ens, P quae | versibus | his memo|ratur,
Laetiti|a T quam | promeru|it H sine | fine fru|atur.
1Nil prod|est ani|mae P met|ri genus | omne Ma|thildis ;
Sed pro|sunt ani|mae P pia | vota pre|cesque Ma|thildis.
Parcat | huic peti|mus P Domi|nus pius | ergo Ma|thildi,
Et sanc|tos peti|mus P suf|fragia | ferre Ma|thildi,
5Ut pos|sit cu|ram P Mi|chaelis in|ire Ma|thildis,
Nec sube|at cu|ram P Sata|nae peri|tura Ma|thildis.
Sique ta|men vi|tae P sanc|tae fuit | ista Ma|thildis,
Perpetu|ae vi|tae P copu|latur | iure Ma|thildis.
1Si genus | et speci|es P mun|dique po|tentia | leto
Obsta|rent T pos|sentque di|es H pro|ducere | nostros,
Multus ho|mo T super|esset ad|huc H quem | vita re|liquit,
Forsitan | et Mathil|dis, P quam iam | pulvis ob|edit.
5Ergo | fortu|na P cur |fiditur | in fugi|tiva ?
Quisque si|bi T cito | provide|at : H mors | certa pro|pinquat.
Utque De|us mise|rescat F o|pemque fe|rat cito | nobis,
Dica|mus cunc|ti : P ‘Cle|mens, Deus, | esto Ma|thildi’.
Quod cupi|tis ves|tris P de|functis | poscite | nostris.
1Fletibus | a tan|tis P ca|rae ces|sate so|rores,
Femine|i cor|dis P tan|dem levi|gando do|lores.
Vixit in | hoc mun|do P fragi|li vix | corpore | sospes
Mathil|dis ; mun|do P fuit | haec, sibi | mundus et | hospes.
5Quae dum | si vi|xit, P prae|sens ut | cartula | fatur,
In cas|sum fle|tis, P quoni|am super | astra le|vatur.
Atque, De|um siti|ens, P la|bentia | despici|ebat ;
Actibus | implen|do P ver|bis bona | quaeque do|cebat,
Et quia | sustinu|it P pro | Christo | quosque la|bores,
10Nunc sube|at requi|em D | et sine | fine di|em.
- 55 Ces vers, sauf le dernier, sont appelés trinini salientes. Voir l’introduction.
155Vita bre|vis T satis | esse le|vis H sic | iure pro|batur ;
Dum mori|tur, T cui | lux ori|tur ; H sed | dum repa|ratur,
In meli|us T tran|sit pe|ius, H si | vita pro|batur.
Nam quod e|rat, T sed | mortis e|rat, H meli|us reno|vatur,
5Inque De|i T vir|tute me|i H speci|es ani|matur.
Hinc rese|cet T cul|pasque ne|cet H qui|cumque vo|catur
Ad regi|men, T fac|tus speci|men, H quod | quisque se|quatur.
Iamque ti|bi, T Ma|thildis, | ibi F quo | iustus a|matur
Sit requi|es, T quo | vera qui|es H Christus videatur.
10His vos | sola|mur, P nos|trisque pe|tita pre|camur.
1Hanc di|vinus a|morP sic | labe re|movit ab| omni,
Quod meri|to vi|taeD | regna su|perna co|lit.
Non igi|tur quis|queP lacri|mas ef|fundat i|nanes,
Per quas | ad vi|tamD | nemo re|dire po|test.
5Si sibi |vult ali|quisPcer|tum con|ferre iu|vamen,
Assidu|as di|catD | con pie|tate pre|ces.
Vos qua|rum ma|terPdul|cis fuit| illa, so|rores,
Votis | et preci|busD | ferte fre|quenter o|pem.
Nos quoque | possi|musPde|vote | mente pre|cari,
10Ut det e|i requi|emD | cunctipo|tens Domi|nus.
1Debe|tis ves|trosP luc|tus ini|bere, so|rores ;
namque mo
D
non repa
ratur ho
Huius ad | exem|plumPde|betis | vivere |cunctae,
Quas Cadu|mensis ha|betD | regula, | sorde ca|rens.
5Et sic|ut docu|itPvos| ire per |atria | vitae,
Omnes | possi|tisD | ire me|o moni|tu.
1Cuncta pe|tunt lap|sum P quae|cunque vo|cantur ad | ortum,
Et rapit | in mun|do P mors | omnes | ordine | nullo.
Non par|cit iuve|ni, P nec | scit mise|rerier | ulli ;
Sed licet | in to|to P domi|netur | pessima | mundo,
5Non tamen | hanc pati|tur P Chris|tus, quo |cuncta re|guntur,
In propri|is ser|vis P quic|quam per|quirere |iuris,
Sed pie|tatis o|pem P cunc|tis im|pendit e|andem ;
Vestrae | qui ma|tri P con|cedat | gaudia | coeli.
Ferte iu|vamen [e|is] P quos | subtitu|lavimus | istic.
1Dum sic | polle|ret P super | hoc, dum | fama vo|laret,
Abstulit | hanc no|bis P gem|mam re|gina Ma|thildis,
Tradens | cenobi|um P sibi | matris | iure re|gendum,
Quod sub ho|nore De|i P cons|truxerat | ipsa Ca|domi.
5Quae fue|rit post |haec, P non | est reci|tare ne|cesse,
Cum titu|lus car|tae P bene | dixerit. | Et satis | inde
Fundimus | ecce pre|ces, P cor|dis sus|piria | flentes,
Ut cunc|ti Chris|to P si|gnati |crismate | sancto
Subveni|ant ani|mae P ma|tris tam |magnifi|candae,
10Nec minus | illa|rum P sub|duntur | nomina quarum.
1Dilec|tae ma|tres P et a|mandae | iure so|rores,
Mors ves|tre ma|tris P non | est plan|genda Ma|thildis.
Ante De|i vul|tum P mors | est preci|osa bo|norum.
Illa qui|dem cunc|tis P fuit | exem|plum boni|tatis,
5Abba|tissa|rum P laus | atque de|cus mona|charum,
Flore pu|dicici|ae P res|plendens | iustici|aeque ;
Cumque De|o tene|ris P o|blata fu|isset ab |annis,
Fama | cuncto|rum P vir|go per|mansit in | aevum,
Proposi|tum sa|crum P ser|vans in|contami|natum.
- 56 J’ai adopté la correction culpis (au lieu de la 2e occurrence de cunctis), suggérée par Dufour (éd (...)
10Liberet | a cunc|tis P quam | virgo pu|erpura | culpis56,
Et soci|et sanc|tis P in a|maena | sede qui|etis.
Tandem | supre|mi P cum | venerit | hora di|ei,
Iunga|tur posi|tis P in | dextra | parte be|atis.
Et vos | pro nos|tris P peti|mus o|rare ve|litis.
1Fons vi|tae dul|cis, P dis|solvens | pocula | mortis,
Hanc tibi | consoci|a, P vi|tam requi|emque mi|nistra ;
Fratribus | et requi|em P nos|tris con|cede per|hennem ;
Vos ea|dem nos|tris P preci|bus con|ferre ve|litis.
1Sedibus | aethere|is P mane|at soci|ata Ma|thildis ;
Absit e|i poe|na ; P iuvet | illam | virgo Ma|ria.
Angeli|cus coe|tus, P di|vina | lege re|pletus,
Propiti|us fie|ri P quae|rat sine | fine Ma|thildi.
5Ecclesi|ae lu|men P fuit | haec mise|risque iu|vamen.
Coeli | doctri|nae P cupi|ens sub|mittere | sese,
Subdita | divi|nis P re|bus ter|rena re|liquit.
Christus e|i requi|em P con|cedat ha|bere per|hennem.
1Qui fra|terna pe|tunt, P pen|sent fra|terna re|pendi ;
Orent | ut tem|pus P veni|at nos|tri mise|rendi.
Undique | concuti|mur, P nul|la spem | dante qui|ete.
Defunc|tis sal|tem P requi|es sit | nescia | mete.
1Haec sa|crata De|oP muli|er sum|mi muli|erum
Regis | sponsa|rumD | mater ho|nesta fu|it.
Haec ma|trona|rumP ma|trona de|cusque su|arum,
Namque si|bi vi|xit,D | vixit et | ipsa su|is.
5Haec tan|dem, meri|tisP ful|gens et | plena di|erum,
Munda|nae sor|tisD | conditi|one ru|it.
Ergo | frater|naP Domi|num pie|tate pre|cemur,
Quatenus | aeter|namD | donet e|i requi|em.
1Si quit | defunc|toP ver|sus lacri|maeque va|lerent,
Versus | ac lacri|masP ef|fundere | quique stu|derent ;
Sed quia | nil pro|destP ver|sus lacri|masve no|tare,
Sic ete|nim vi|tamP nul|lus pote|rit repa|rare,
5Votis | instan|dum,P preci|bus reor | invigi|landum,
Ut quic|quid macu|laeP con|traxit |conditi|one
Corpore|a cu|iusP haec | cartula | denotat | actus,
Donet | Christus e|iP se|dem praes|tans requi|ei,
Ut duce |virgine|isP Chris|to con|iuncta co|reis,
10Perpetu|aeT lu|cemP patri|aeH mere|atur ha|bere.
1Haec ma|ter, mo|rum P probi|tas nu|trixque so|rorum,
Contemp|sit flo|rem P mun|di, ser|vando pu|dorem.
Ergo, | Messi|a, P genu|it quem | virgo Ma|ria,
Ne repro|bi tes|tes P noce|ant sibi, | gaudia | praestes.
1Christe, De|i pa|tris P vir|tus et | gloria | matris,
Nostros | erro|res P mise|ratus | necne do|lores,
Qui bona | das gra|tis, P huic | tende ma|num pie|tatis,
Ut tibi | coniunc|ta P fragi|li sit | corpore | functa,
5Ac te|cum vi|vat, P quam | vita | mors fera | privat.
1Non hanc | condemp|net P sen|tentia | iudici|alis,
Regna su|perna De|i P sibi | gratia | det veni|alis,
Nec quod |pecca|vit P per|pes vin|dicta se|quatur,
Qua gau|det requi|e P ius|torum | turma fru|atur.
1Lux fugi|ensT et | nox veni|ensH car|men brevi|abit,
Versicu|los pau|cosD | in rotu|loque da|bit.
Quanquam | tarde|turP grave | quidquid no|tare vi|detur,
Hoc breve | scribo ta|men :D | haec requi|escat. A|men.
1Felix | semper e|rit P haec | abba|tissa Ma|thildis,
Si bene | sic vi|xit, P ut | praesens | cartula | dixit ;
Terrea | posse|dit, P coe|lestia | semper a|mavit ;
Fletibus | ecce ca|ret, D | gaudia | semper ha|bet ;
5Perpetu|am requi|em D | det sibi | Christus. A|men.
1Quam cupi|mus no|bis, P sint | vobis | dona sa|lutis
Qui fi|nem ma|tris P trac|tatis |questibus | atris,
Ob ma|tris lae|tum, P mone|o vos, | linquite | fletum :
Tollitur | angeli|cis P qui | vixit | taliter | ulnis
5In coe|lum, ve|rax P ut | signat | epistola | vestra.
Nos tamen | hunc supe|ras P preci|bus tol|lemus in | auras ;
Vos ea|dem nos|tris P per|solvite | iura vi|cissim.
1Vos faci|at lae|tas P qui | fecit in | aethere | metas,
Ut faci|em Re|gis P cer|natis | cunctipo|tentis.
Sit qui | dicat a|men, P cui | sit sub | pectore | flamen.
Pellifer | adveni|ens, P par|tes nos|tras quoque | tangens,
5Vester | conspicu|am P de|volvit in | ordine | cartam,
Quae fa|tum ves|trae P ma|tris vi|tam quoque | plene
Continet, | ad se|dem P quam | rex vehat | altus et | aedem,
Quo gau|dent sanc|ti P splen|dentes | lumine | coeli,
In requi|e sum|ma P poti|entes | pace di|urna.
10Gloria | quae capi|at P vos | et vos | hoc Deus | addat,
Et vos | cum ves|tra P vi|vatis | matre be|ata,
Et nos | prela|tos P cer|namus in |aethre lo|catos.
Reddite | vos nos|tris P quod | vultis | nos dare | vestris.
1Mathil|dis ! si |te P potu|issent |reddere |vitae
Plangere, | trista|ri, P lacri|mas dare|, versifi|cari,
Fletibus |insta|rem, P vel |versibus |invigi|larem.
Sed labor | hic qua|re, P si |te neque|am repa|rare ?
5Non igi|tur lacri|mis P aut |versibus |invigi|labo,
Sed preci|bus, psal|mis, P te | supplice | voce iu|vabo.
Missae |canten|tur, P cor|dis sus|piria |dentur ;
Talia |sola|men P faci|ent his |atque iu|vamen.
Linquite |iam planc|tum ; P pro |planctu |reddite |cantum.
10Non est |hoc lae|tum P quo |vos dece|at dare | fletum ;
De quo |gauden|dum P cre|do, non |esse do|lendum.
Nam mun|di flo|rem P sper|nens haec |atque de|corem,
Se cas|tigan|do, P car|nem quoque | mortifi|cando,
In se | planta|vit P vir|tutes, |noxia |cavit,
15Mundo | pugna|vit, P Domi|no sua | seque di|cavit.
Cui se |coniun|xit P dum |mundi |carcere |vixit,
Cui se |dona|vit, P quem |solum |semper a|mavit,
Huic con|iunga|tur P et a|maena |luce fru|atur.
1Si qui |scripse|runt P Ma|thildis |facta, fu|erunt
Vel sunt |veridi|ci, P nec |more lo|quuntur a|mici.
Depo|nat fle|tus P o|lim iunc|tus sibi |coetus,
Atque va|cet cu|ra, P quia |non est| iam mori|tura.
5Nunc est |gauden|dum, P vel |votis |subveni|endum,
Pulvere | cum vi|tae P sit | nulla ca|ro sine |lite,
In se |regna|re P quam |Paulus |flebat a|mare ;
Sed dum |suppo|ni P pote|rat mor|tis diti|oni,
[Semper] e|rat flen|dum P poti|us sem|perque ti|mendum
10<……….> ve|ri P ne |posset a|more mo|veri
<…….> -tu|ra P post |mortem |fando fu|tura
<…….> preci|osa do|lenda ma|lorum
<….> -ire P nos |stringunt |vincula |iure
<……….> ut |nulla co|erceat |aetas
15<……….> si |quid dis|cedit a|menus.
Sed <……….> |dona pre|cesque de|disse
Qui facit| <……….> suc|currit a|mico.
1Prima pa|rens T pri|musque pa|ter, H dum |magnifi|cari
Se cupe|rent, T subi|to P lap|su H se|dem requi|ei
Ami|sere, F da|tumque fu|it H sub |morte pe|renni
Triste pi|are ne|fas P et |iustas |solvere |poenas.
5At Ver|bum T de |patre De|o, H de |lumine |lumen,
Virginis |ex ute|ro P Deus |est H status |inteme|ratae,
Qui cum| [m]ore re|i P mor|ti H suc|cumberet, |inde
Tanquam| de som|no P sur|gens, H ut |dixerat |ante,
Diluit |omne ma|lum, P pec|cataque |nostra re|solvit,
10Et dedit| ad patri|am, P iam |longo |tempore |clauam,
Ut rede|ant homi|nes, P man|data De|i faci|entes.
At mun|di vi|tam P fragi|lem H trans|gressa Ma|thildis
Sancto|rum T fe|licibus| associ|ata cho|reis,
Obtine|at pa|cem P per |secula | cuncta per|hennem.
1Isti|us ma|tris P fla|men soci|etur in |astris
Civibus | aethere|is, P preci|bus sanc|ti Micha|elis.
Nec mor|tis no|men P nec a|verni | sentiat | omen.
Consoci|entur i|bi P fra|tres hic |subtitu|lati.
1Cum sint | nota sa|tis P pre|conia |strenui|tatis,
Cur a | tantil|lis P scri|ptis in|sistitur | illis ?
Est poti|us flen|dum P cum |flentibus |atque do|lendum,
Quod mors | absque mo|ra P sic | consu|mat meli|ora
5Dicitur | a vi|ta P Vi|talis, |sit sibi |vita.
Quotque so|nat no|men P sibi | felix | compleat | omen.
1Dum vi|xit, mun|doP quem | sprevit | cessit ab | isto
Vita|lis, sum|musD | sit sibi | vita De|us.
Quis vale|at fa|riP di|gne, vel | quis medi|tari
Quam dul|ci studi|oD | profuit | hic popu|lo ?
5Illius | occur|susP om|nis metu|ebat in|iquus,
Qui faci|endo ma|lumD | non timu|ere De|um.
Ille pi|us dic|tisP hos | affa|batur a|micis,
Et, pro|mendo bo|num,D | linqueret | omne ma|lum
Suade|bat ; mul|tiP sua|dente fu|ere re|tracti
10Hoc er|rore su|o,D | seque de|dere De|o.
Huius e|rant comi|tesP pie|tas, con|cordia ; | lites
Vita|bat ; sum|mus,D | quo medi|ante, De|us,
Cordibus | in mult|isP fun|debat | semina | pacis,
Exemp|tum ta|lemD | morte do|lete pa|trem,
15Fratres, | quox tra|xitP viti|is se|cumque gre|gavit,
Et bona, | dum licu|it,D | quis docu|menta de|dit.
Iam geme, | Norman|naP tan|to patre | gens vidu|ata :
Non est | quo ver|bisD | nunc sati|ere bo|nis ;
Hic te, | dum licu|it,P Domi|ni ser|mone ci|bavit.
20Hoc ali|isque bo|nisD | gaudeat | ipse po|lis. Amen.
1Postquam | Vita|lisP ceci|dit, rigor | ecclesi|alis,
Deso|lato|rumP so|latio, |dux mona|chorum,
Vobis | esse da|tum,P fra|tres, fle|tis grave | fatum.
Quare | posse mo|riP per|mittitur | illius | ori,
5Quod di|vino|rumP fons | extitit | eloqui|orum ?
Huius in | ingres|suP con|cordia | paxque re|cessu.
Quo se | verte|bat,P ibi | semper | profici|ebat.
Nulli | nota sa|tisP est | summa su|e boni|tatis.
Ille re|quisi|tusP con|missa re|ferre, pe|ritus
10Protulit | exten|taP que | sumpserat | ante ta|lenta.
Nunc tribu|atur e|iP locus | eter|ne requi|ei.
(Orate pro nostris, liste de défunts de la cathédrale)
Pacis o|pus T Vi|talis e|ras. H Nunc | clausus in | amtro,
Dampna, do|lor, patri|e,D | fratribus | ipse ia|ces.
Si tibi | mors preti|oP iam | vellet | par esse, | pro te
15Hermi | danda fo|retD | dives a|rena si|bi.
Sed mors | diviti|asP non | unquam | curat ha|bere,
Equaque | diviti|busD | pauperi|busque ue|nit.
Mors de | te rapu|itP in | te quod | iuris ha|bebat.
Spiritus | ante De|umD | quod caro | fecit ha|bet.
20Flent ceci|disse du|cemP fra|trem, Nor|mannia | lucem ;
Sed pro|desse pa|rumP reor | effu|sus lacri|marum ;
Hi flent | abba|temP subi|isse ne|cis graui|tatem,
Spiritus | abba|tis,P nichil | hinc habet| utili|tatis.
Mors est | Vita|lisP dis|sessio | spiritu|alis.
25Non est | creden|dumP quod | morti | ius sit [ha|bendum]
Ullum | per fa|tumP sibi | surripu|isse be|atum.
Credo fo|res ce|liP rese|ratas | cuique fi|deli.
Que tulit, | abba|tiP sint | omnia | commodi|tati.
1In requi|e de|git, P si | crimina | queque sub|egit ;
Si minus|, in pe|nis, P ex|utus |carnis ha|benis ;
Vel reci|pit pe|nam, P vel | de cer|tamine | palmam.
Hic bene | certa|vit, P Domi|num sapi|enter a|mavit ;
5Et quem | dile|xit P Deus |hunc super | ethera | vexit.
Angeli|cus ce|tus P de |tanto | compare | letus,
Hunc col|leta|tur P et | collau|dans vene|ratur.
Ergo pi|is preci|bus P pa|trem super |astra lo|catum,
Hunc ex|ore|mus P veni|amque lo|cumque pa|ratum.
- 57 Les vers 1-8 sont des trinini salientes : les rimes internes se trouvaient généralement après les (...)
157Carta bre|vis T sen|susque le|vis H car|men brevi|avit
Nam brevis | est, T et | mens levis | est, H nec | multa pro|bavit.
Per vari|as T mul|tasque vi|as H est |carta fe|renda.
Proptere|a T iam | non in e|a H sunt | multa lo|quenda,
5Hinc igi|tur, T quia | sic peti|tur, H iam | provide|atur
- 58 Comme l’a montré Dag Norberg (Ibid., p. 27), il n’est pas rare que l’enclitique –que soit traité c (...)
Utili|us T quic|quam P meli|us Hque58 quod | adici|atur.
Ecclesi|e T vox | sancta pi|e, H quam | grex petit | iste
Flendo, pi|um T ferat | auxili|um H per | te, bone, | Christe,
Patri | Vita|li. P Dig|nus sit | nomine| tali,
10Vivat | Vita|lis, P sit e|i lux | perpetu|alis.
Vivat in | eter|num, P det e|i dia|dema su|pernum,
Cui se | dona|vit, P Chris|tus, quem | semper a|mavit,
Cui se | devo|vit, P quem | non a | corde re|movit.
Lector et | audi|tor, P nos|trum rele|gendo pre|camen,
15De patris | interi|tu, P mes|tus res|pondeat : | Amen.
1Non stupe|as homi|nem P per | casum | mortis i|nanem
Ex se | materi|em P dare | paulo | post lutu|lentam,
Quam, velu|ti fer|tur, P ver|mes de | tabe cre|ati
Diminu|unt peni|tus, P quos | omnes | denique | tollit
5Esuri|es es|ce, P iam | prorsus | defici|ente
Quem come|dant vic|tu, P prop|ter quod | sic mori|untur.
Unus|quisque qui|dem P protho|plasti | crimine | sortem
Suscipi|et lap|sus, P quo | vite | deseret | usus.
Istud | terrige|ne P Deus | haud in|notuit | Ade :
10Limus es, | exeru|it, P na|ture | iura sub|ibis,
Pulveris | in gle|bam P redi|geris | praescius | Adam.
O genus | huma|num, P per|labile, | tam mise|randum,
Cor tene|as mes|tum P cum | presto|leris a|marum.
Ah tibi | ventu|rum, P iam | non dubi|e tole|randum.
15Luctus, | vade do|mum. P Lu|sorum | desere | luxum.
Non est | auxili|um P quo | decli|nare fu|turum
A te | praevale|as, P apud | omnes | cum memo|rata
Extite|rint, T hec | et fore | natu|ralia | nemo
Discre|tus dubi|tet, P qui | quidnam | sint bene | penset.
20Ex quo | grex gemi|tus P de|sistat | promere | sanctus.
Abbas | a pue|ro P Vi|talis | se dare | Christo
Certe | disposu|it, P quod | post haud | segniter | egit.
Ni pro|sunt lacri|me. P Quid e|is revo|catur ad|esse ?
Cui brevi|tas vi|te P pre|sentis | possit ab|esse ?
25Ex prece | multimo|da P tribu|untur | regna be|ata,
Devo|teque da|tis, P ut | res est, | ex ali|mentis,
Ecclesi|e ma|tris P in | pauperi|bus recre|andis,
Aut u|troque mo|do P redi|tus dis|ponitur | ordo
Ad Chris|tum, T qui |dirigat | hunc ad | regna po|lorum. Amen.
1Abbas | Vita|lis,Pqui | vitam | semper a|mavit,
Vivat et | eter|naD | luce fru|atur. A|men.
1Que lex | carna|lis P sit, | cuius | conditi|onis,
- 59 L’édition Dufour donne le texte propriat, insatisfaisant métriquement (-priat peut difficilement s (...)
Mors ar|gumen|tis P propiat59 | horren|de rati|onis.
Abbas | Vita|lis P sanc|tus, pius | atque be|nignus,
En mori|tur, vi|te P meli|oris munere | dignus.
5Dumque quod | est ter|re P sol|vit, dum | carnea | castra
Exit, ha|bet ce|lum, P ce|li posi|tus super | astra.
1Abbas | Vita|lis,P vir|tute ni|tentibus | alis,
Carne, quod | opta|vit,P reso|lutus, ad |astra vo|lavit.
Vixit in | hac vi|taP sanc|tissimus | hic here|mita,
Et pius | et le|nis,P par|cus sibi, | largus e|genis.
5Iste po|testa|tesP et | mundi |prosperi|tates
Non at|tende|bat,P mala | damnans | sancta do|cebat ;
Sic Chris|to ve|reP so|li cupi|endo pla|cere,
Fortis | cum mun|doP pu|gnavit | fine se|cundo.
Hinc est | gauden|dum,P non | pro pas|tore do|lendum,
10Qui supe|rans se|vumP pre|donem | vivet in | evum.
Quod con|cedat e|iD | gracia | magna De|i. Amen.
1Quisquis | celes|tiP vult | esse be|atus in | aula,
Huius ad | exem|plumD | vivat in | orbe pa|tris.
Iste bo|nus can|tor,P pas|tor pius, | optimus | abbas,
Facun|dus, sapi|ens,D | religi|osus e|rat.
1Cuius ad | exa|menP dat | gratia | sola iu|vamen,
Nec pro|sunt meri|taP ius|tis, pie|tate re|mota,
Rex pie, | Vita|lisP sis | crimini|bus veni|alis.
Sunt bona | nota ti|bi,D | non peri|tura si|bi.
5At mise|ros il|losP men|tis rati|one pu|sillos,
Funera |qui ri|dent,D | nec sua | fata vi|dent.
Corrige | clemen|ter,P de|linquunt | nanque sci|enter.
Fac tepe|at rati|o,D | desipi|ens viti|o.
Casibus | indul|tisP mise|rere qui|busque se|pultis :
10Nec sint, | Christe, re|i,D | quos iuvat | arra spe|i.
1Abbas | Vita|lis P doc|trina | spiritu|alis,
Multos | instru|xit, P plu|res de | morte re|duxit ;
Vita fu|it P di|gnissima, | sic est | mors preti|osa ;
Sit dia|dema F la|borum | cum sanc|tis speci|osa. Amen.
1Abbas | Vita|lis P ver|bis fac|tisque be|atis,
Multos | ad sum|mi P pre|misit | gaudia | celi,
Quos tan|dem sequi|tur, P cum | sanctis | luce po|titur.
- 60 Vers trinini salientes (voir supra, n° 122, 12).
160Vita bre|vis T ca|susque le|vis, H nec | spes reme|andi :
Quanta se|res, T hinc | tanta fe|res. H Sit| cura pa|randi.
Plura se|ras, T ut | plura fe|ras ; H ne | non seru|isse
Penite|at, T cum | nil vale|at H tibi | penitu|isse.
5Qui revo|cas T quod in |arce lo|cas, H Petre, | iure po|tenti,
Huic ape|ri T val|vas. Supe|ri H plau|dant veni|enti.
1Iustus | leta|tur, P cum | carne su|a spoli|atur.
Ordine | nanque De|i P mori|ens ori|tur requi|ei :
Sic hic | Vita|lis P pas|tor, vi|ta speci|alis,
Hinc nece | subtrac|tus P requi|escit, | gaudia | nactus.
1Non con|demna|tur P cu|ius bona | vita pro|batur.
Immo | salva|tur P cu|ius pia | vita pro|batur,
Abbas | Vita|lis P vir | vite | spiritu|alis.
Hic sanc|te vi|xit, P nunc | cum Domi|no requi|escit.
1Cui de|servis|ti, P Vi|talis, e|um meru|isti,
Regi | morta|li P non, | immo | perpetu|ali,
Qui pro | plebe su|a, P que | capti|vata ma|nebat,
Quam cupi|dus ser|pens P ad | Tartara | dira tra|hebat,
5Quatinus | eripe|ret P quos | carcer | noctis ha|bebat,
Lapsus | de ce|lo, P veni|ens in | ventre pu|elle,
Figitur | in li|gno P sine | culpa, | non sine | velle.
Hic te | Lucife|ri P di|gnetur | reddere | selle.
1Transit, ut | umbra, F de|cora ma|lignaque | gloria | mundi.
Ut quid a|mantur, | cum per|dantur, | gaudia | mundi ?
Nullus | pasto|rum P rema|net nul|lusque bo|norum.
Flos a|rens fe|num P fit, | carnis | gloria | cenum.
5Transiit | hac vi|ta P Vi|talis | sic here|mita.
Dat fla|tum ce|lo, P dans | carnem | pulveris | imo.
1Gloria | quid re|rum, P vel | quid mora | longa di|erum
Prosunt, | tam for|tis P cum |sit con|clusio | mortis,
Ut sub | sorte pa|ri P pos|sit cunc|tis domi|nari ?
Sed des|peran|dum P non | est aut | iure do|lendum
5De nece | iusto|rum : P requi|es sit | nam Deus | horum.
Unde pi|is lacri|mis, P peti|mus, vos | parcite | vestris ;
Nam si | sic vi|xit, P no|bis ut | cartula | dixit,
Vita|lis, ce|li P frui|tur modo | parte se|reni,
Quodque si|bi no|men P Vi|talis | contulit | omen,
10Hoc habet | in Chris|to : P mun|do nam | vixerat | isto
Prudens, | munifi|cus, P cas|tus, pie|tatis a|micus.
Ergo si|bi sum|mi P con|cedat | gratia | Christi
Ut prece | sancto|rum P con|sors sit | factus e|orum.
Que dedi|mus ves|tris P ea|dem vos | reddite | nostris.
1Miles | duxque gre|gisP gemi|ne per | pascua | legis,
Ex atri|i cu|raP te | post cer|tamina | plura.
Continet | aula De|iP refo|vetque si|nus requi|ei ;
Virgine|i ce|tusP ta|li dul|cedine | letus
5Visibus | atque cho|risP nunc | delec|tare ca|noris.
Grex con|fesso|rumP can|dens ut | flos lili|orum
Te gau|det iun|giP sibi, | te quoque | nomine | fungi
Vite, | Vita|lis,P quia | vite | perpetu|alis ;
Et rose|e gen|tisP ex|ercitus | igne ca|lentis
10Omnia | magno|rumP tibi | monstrat ho|nora la|borum ;
Ordo se|nato|rumP te | curia | discipu|lorum,
Atque De|o ple|nusP te | convocat | ordo no|venus,
Ut prius | igno|taP bona | sumas | ad tua | vota,
- 61 Le vers est faux, peut-être pour des raisons de transmission du texte, mais plus vraisemblablement (...)
Clamans : | En vi|vam !P De|glutio | namque61 | salviam,
15Qua novus | est sos|pesP et | vivax | celicus | hospes !
En tot | fulte bo|nisP memor | esto | conditi|onis
Prime, | nec ce|liP Domi|num pro | gente fi|deli
Cesses | ora|re,P con|tagia | nostra la|vare,
Moribus | orna|re,P nos | inde be|atifi|care.
20At si | forte do|lesP quod | traxit | carnea | moles,
Concito | solva|risP sum|maque qui|ete fru|aris.
Huic ad | sola|menD | consonet | omnis : A|men.
1Abas | Vita|lis P mona|corum | gloria | vixit ;
Dum vi|xit, fe|cit P que | fecit | semper ho|neste.
Sermo De|i vacu|us P num|quam fuit | eius in | ore.
Quod docu|it gen|tes P in |se prius | istud a|gebat ;
5Illici|tos ac|tus P prohi|bens nun|quam faci|ebat.
Ergo De|i pie|tas P et | gratia | det sibi | vitam
Eter|nam, mul|tis P quam | promit|tebat ha|bendam.
1O flos | Vita|lis,P mona|corum | gloria, | mortem
Nocte di|eque tu|amP lu|gent mona|chique pa|rentes ;
Nam pie|tas te|cumP fuit | et con|cordia, | pax ; lis
Non ade|rat ; Cris|tumP sem|per Vi|talis a|mabat,
5Et, dum | vivus e|ras,P Cris|to ser|vire stu|debas.
Abas | Vita|lis,P tibi | sit laus | vita per|hennis,
Nam dum | visis|ti,P ves|tes es|camque de|disti.
Pauperi|bus ius|tisP lar|gus blan|dusque fu|isti ;
Sprevis|tiT ter|ras P et | Cristum | semper a|masti.
10Ergo | perpetu|umP tibi | det Cris|tus para|disum.
Cum mors | equa|liP mor|talia | conditi|one
Subruat,| et mor|tiD | ni super| esse que| at ;
Sic agat | omnis ho|mo P ne | post mor|tem mori|atur.
Ne sit | pena du|plex,D | sic agat | omnis ho|mo.
15Abas | Vita|lis,Pfons, | exem|plum pie|tatis,
In Cris|to vi|vens,D | non obi|turus, o|bit.
Nunc quia | natu|reP per|solvit | debita, | Cristus
Sit sibi | lumen, ho|nor,D | gloria, |vita, sa|lus.
1Hic quia | doctri|na P vigu|it pius | absque ru|ina,
Et quia | perla|te P ful|sit mo|rum gravi|tate,
More pre|ces de|mus. P Sic | isti | subveni|emus,
Ut, si | putres|cet P caro, | spiritus |ipse qui|escet.
- 62 À propos de Raoul de Caen, voir l’introduction.
1Ista ne|mo sci|taP tam | sprevit in|ercia | vita
Mundi | terre|na,P ten|dens al|te sua | frena,
Iste ve|lut fe|citP Vi|talis | nomine | dictus.
Se non | inie|citP mor|ti,H car|nalibus | ictus.
5Omnia | pessima | sub necis | infima | missa me|avit.
Cordis et | intima | traxitP ad | optima | falsaque | cavit.
Novit et | ipse ma|lum,P nec ad | effec|tum mala | duxit.
Quod sciit | imple|vitD | ; novit et | ipse ma|lum.
Constitit | immobi|lisP con|tra flam|mas vici|orum.
10Hic nequi|it flec|ti ;D | constitit | immobi|lis.
Nulli | terre|neP fuit | huius | vita se|cunda.
Supposi|tos pe|neP plu|res velut | ex maris | unda
Erep|sit ple|neP mons|trans non | pretere|unda.
Transiit | obsce|neP cum | creduli|tate ro|tunda
15Vite | ferven|tesP fluc|tus.P Modo | sede io|cunda
Fit resi|dens.T Er|goP data | sit sibi | tanta po|testas,
Ut nos | a ter|goP sump|tosH trahat | eius ho|nestas.
Flos ab|batum, |fonsP boni|tatum, | vita po|tentum,
Imperi|umT re|gum,P scep|trumH le|gum, sapi|entum
20Pax et ho|nor,T spes, | rex,P lex, | dux,H lux, | gloria, | virtus,
Corruit, | adnichi|latur. Quid meru|it mori|atur ?
Ergo | mors is|tiP suc|currat | passio | Christi ;
Huic Deus | inde pi|eP suc|currant | vota Ma|rie.
Filius | unicus | etD | Spiritus | almus a|lius
25Salvifi|cetT nos, | purifi|cetH nos, | iustifi nos.